شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان: علل + روش‌ درمان اختلال رفتاری در کودکان

شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان چه هستند؟ بیش فعالی، لجبازی، اوتیسم، اضطراب، و افسردگی چند مورد از مهمترین مشکلات رفتاری شایع در کودکان هستند. علائم آنها هم می‌توانند جدی باشند، مثل زود عصبانی شدن، نافرمانی مکرر از عمد و ناراحت و عصبانی کردن دیگران. با این وجود، راه‌های درمان اختلالات رفتاری کودکان هم متعدد هستند، مانند آموزش والدین، خانواده درمانی، درمان فردی، درمان شناختی رفتاری و آموزش اجتماعی. بنابراین، اگر فکر می‌کنید که کودکتان به اختلال رفتاری دچار شده و نمی‌دانید چه است یا چطور با آن برخورد کنید، با ما همراه باشید تا در این مقاله از مامانیتو در مورد انواع اختلالات رفتاری در کودکان، علائم و راه‌های درمان آنها صحبت کنیم.

اختلال رفتاری چیست؟

آیا کودکتان مدام بد اخلاقی و از دستوراتتان نافرمانی می‌کند؟ تا حد مشخصی بروز چنین رفتارهایی در کودکان عادی و رایج است. اما اگر این رفتارها به قدری شدید و مکرر شدند که آنها را غیر عادی تشخیص دهید، پس احتمالاً کودکتان دارای یک اختلال رفتاری است. بنابراین، ما در ادامه در مورد شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان، علائم، علل و راه درمان آنها توضیح خواهیم داد.

شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان

در این بخش ما شما را با شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان، علائم و علت بروز آنها آشنا خواهیم کرد.

اختلال نقص توجه/ بیش فعالی (ADHD)

نقض توجه و بیش فعالی که از شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان است، باعث کاهش تمرکز و فعالیت بیش از حد در آنها می‌شود. این اختلال سه نوع اصلی دارد که آنها عبارتند از:

• اختلال بی‌توجهی
• اختلال بیش فعالی و تکانشی
• اختلال ترکیبی بی‌توجهی و تکانشی

اگر کودک شما مبتلا به این اختلال باشد می‌تواند این علائم را از خودش نشان دهد:

• تمرکز کردن برایش سخت باشد
• حواسش خیلی راحت پرت می‌شود
• نمی‌تواند وظایفی که طول مدت انجام‌شان طولانی است (مثل خواندن) را تا آخر انجام دهد
• کارهایی را شروع می‌کند، اما یادش می‌رود که آنها را به پایان برساند
• گاهی اوقات دستورالعمل‌ها را نمی‌شنود یا آنها را فراموش می‌کند
• نمی‌تواند زیاد آرام بنشیند
• خیلی زیاد تکان می‌خورد یا دست و پاهایش را تکان می‌دهد
• در زمان‌هایی که نامناسب است می‌دود یا از جایش بالا می‌پرد
• به طور مکرر صحبت یا دیگران را قطع می‌کند
• نمی‌تواند صبر کند تا نوبتش شود
• برایش سخت است که آرام بازی یا صحبت کند

 دلیل بروز اختلال بیش فعالی و نقض توجه دقیقاً پیدا نشده است. اما خیلی از دانشمندان بر این عقیده هستند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و عصبی باعث بروز این اختلال در کودکان می‌شود.

اختلال نافرمانی مقابله‌ای / لجبازی (ODD)

اگر دیدید که کودکتان نسبت به شما سرپرستان یا معلمان مدرسه رفتارهای خصمانه‌ای نشان می‌دهد یا در مقابل دستورات شما سرپیچی می‌کند، احتمالاً به اختلال نافرمانی مقابله‌ای یا لجبازی دچار شده است.

این یکی از شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان است که کودک مبتلا به آن می‌تواند این علائم را نشان می‌دهد:

• رعایت نکردن قوانین
• به‌راحتی ناامید می‌شود یا زود از کوره در می‌رود
• قشقرق‌های مکرر و پی‌درپی راه می‌اندازد
• با خواهر و برادر یا همکلاسی‌هایش مدام دعوا می‌کند
• بحث و جدل‌های مکرر می‌کند
• عمداً دیگران را ناراحت می‌کند یا آزار می‌دهد
• دوست ندارد مذاکره یا سازش کند
• با لحنی تند یا نامهربان صحبت می‌کند
• از افراد صاحب اقتدار نافرمانی می‌کند
• مدام به دنبال انتقام‌گیری است
• دیگران را برای رفتارهای خود سرزنش می‌کند
• در تمرکز کردن مشکل دارد
• دوست پیدا کردن برایش سخت است
• اعتماد به نفسش پایین است
• مدام در مورد همه چیز دیدگاه منفی دارد

به خاطر عوامل ژنتیکی، محیطی و عصبی این اختلال ممکن است در کودک شما رخ بدهد. اگر هم سابقه خانوادگی اختلال نافرمانی مقابله‌ای یا لجبازی در خانواده‌تان وجود داشته یا وجود شیوه‌های فرزندپروری خشن هم می‌تواند امکان بروز این اختلال را بیشتر کند.

اختلال طیف اوتیسم (ASD)

اوتیسم هم یکی از شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان است. در این نوع اختلال کودکان در ارتباط با دیگران، تعاملات اجتماعی و رفتارهای معمول دچار مشکل هستند. اگر کودک شما مبتلا به اوتیسم باشد معمولا این علائم را از خودش نشان می‌دهد:

• داشتن تعامل و برقراری ارتباط با دیگران برایش سخت است
• رفتارها و روال‌های تکراری را از خودش بروز می‌دهد
• فعالیت‌ها و علایقش محدود است
• حواسش بسیار حساس است

دلیل بروز اختلال اوتیسم هنوز کشف نشده است. اما دانشمندان اعتقاد دارند که عوامل محیطی و ژنتیکی می‌تواند این اختلال را در کودکان بروز دهد.

اختلال اضطرابی

برای کودکان معمول است که گاهی اوقات اضطراب و ترس داشته باشند. اما زمانی این مسئله تبدیل به اختلال می‌شود که اضطراب و ترس آنها بیش از حد یا فراگیر باشد.

در نتیجه، اختلال اضطراب یکی از شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان است که انواع معمول آن شامل اضطراب فراگیر، اضطراب جدایی و اضطراب اجتماعی می‌شوند. برخی از علائم این اختلال های اضطرابی هم عبارتند از:

• نگرانی مفرط در مورد جوانب مختلف زندگی
• بی‌قراری
• خستگی
• ترس زیاد از جدا شدن از والدین
• دیدن کابوس‌های شبانه
• بروز علائم فیزیکی مثل دل درد عرق کردن یا لرزش بدن
• ترس داشتن از حضور در موقعیت‌های اجتماعی
• دوری کردن از داشتن تعاملات اجتماعی

دلیل بروز اختلال اضطراب در کودکان ممکن است عوامل ژنتیکی، بروز فرایندهای شیمیایی در مغز، شخصیت کودک و عواملی مثل تجربیات دردناک باشد.

اختلالات سلوک (CD)

سلوک یک اختلال رفتاری مشابه با اختلال نافرمانی مقابله ای یا لجبازی است، اما از نوع شدیدتر. این اختلال که یکی از شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان است باعث می‌شود که کودک حقوق دیگران یا هنجارهای اجتماعی را زیر پا بگذارد.

در حقیقت، اختلال سلوک از اختلال فرمانی مقابله‌ای شدیدتر است و ممکن است عواقب جدی‌تری هم داشته باشد. این اختلال علائم زیر را در پی دارد:

• بروز رفتارهای پرخاشگرانه مثل قلدری و دعوا
• خرابکاری کردن و تخریب اشیا
• فریب دادن دیگران یا دزدی کردن

اختلال سلوک در کودکان می‌تواند با سابقه خانوادگی در بروز این اختلال و در معرض قرار گرفتن رفتارهای خصمانه‌ای مثل خشونت و تنبیه خودش را نشان دهد. همچنین، عوامل ژنتیکی، محیطی، روانی و رفتاری هم می‌توانند در بروز چنین اختلالی موثر باشند.

افسردگی

همه ما با افسردگی یا حس افسرده بودن تا حدی آشنا هستیم و آن را تجربه کردیم. اما در کودک این مسئله جدی است و می‌تواند تا حد زیادی روی روحیه، خلق و خو و افکار و رفتارش تاثیر بگذارد و عملکرد روزانه‌اش را هم حتی مختل کند.

بنابراین، افسردگی یکی از شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان است و این علائم را دارد:

• داشتن غم و ناراحتی زیاد و تحریک پذیری مداوم
• دیگر فعالیت‌هایی که قبلاً به آنها علاقه داشت را دوست ندارد
• اشتهایش کم شده یا الگوی خوابش به هم خورده است
• تمرکز ندارد
• دارای افکار مرگ یا خودکشی است

رخ دادن رویدادهای استرس زا یا روانی ممکن است باعث بروز افسردگی در کودکان شود. همچنین، سابقه خانوادگی و عوامل ژنتیکی هم در بروز افسردگی موثر است.

اختلال دوقطبی

هم کودکان و هم بزرگسالان دچار اختلال دوقطبی می‌شوند. منتها بروز این اختلال در کودکان متفاوت است و معمولاً نشانه‌های بروز آن کمتر قابل تشخیص است. معمولا اختلالات قطبی در کودکان با نوسانات خلق و خو همراه است که شدت زیادی دارد، الگوی خوابشان را هم به هم می‌زند و سطح انرژی‌شان را هم خیلی بالا و پایین می‌کند.

در نتیجه، اختلال دوقطبی یکی از شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان است که شامل این علائم می‌شود:

• کودک بیش از حد حس خوشحالی، امیدواری و هیجان زدگی دارد که با اتفاقات محیط اطرافش هیچ ربطی ندارد
• در زمانی بسیار پر انرژی و در زمان‌های دیگر خیلی کم انرژی است
• مدام قشقرق به پا می‌کند و نسبت به اوقات معمول رنجیده خاطرتر می‌شود
• خیلی بی‌قرار و کم حوصله است
• انجام کارهای پرخطر یا نشان دادن حس قضاوت ضعیف در تصمیم گیری
• باور به داشتن مهارت‌ها و قابلیت‌های فرای توانایی‌شان
• اغلب گریه می‌کند یا اعصابش خورد است
• در خوابیدن مشکل دارد یا خیلی زود از خواب بیدار می‌شود

متاسفانه هنوز دانشمندان علت اصلی بروز دو قطبی بودن در کودکان را کشف نکرده‌اند. اما بنابر بررسی‌های آنها دلیل بروز این اختلال رابطه قوی با عوامل ژنتیکی دارد؛ یعنی کسی که قبلاً در خانواده‌اش سابقه دوقطبی بودن داشته احتمال بروزش در او بیشتر است.

همچنین، رخ دادن آسیب‌های روانی و حوادث پراسترس در زندگی هم می‌تواند بروز چنین عارضه‌ای را تشدید کند. علاوه بر این، تغییرات فیزیکی هم در مغز هم می‌توانند باعث تشدید این عارضه شوند

اختلالات یادگیری

اگر کودک شما نمی‌تواند به خوبی از مهارت‌های تحصیلی اش برای یادگیری و پردازش درس‌ها در مدرسه استفاده کند، پس دچار اختلال یادگیری شده است. اختلال یادگیری یکی از شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان است که شامل سه نوع معمول خواندن، ریاضی و نوشتن می‌شود.

در صورت مبتلا شدن به چنین اختلالی کودک شما معمولاً این علائم را از خود نشان می‌دهد:

• دشواری در حفظ توجه و  تمرکز
• ضعف در حافظه
• مشکل در پیروی از دستورالعمل‌ها
• دشواری در خواندن و درک مطلب
• هماهنگی ضعیف چشم و دست
• دشواری در درک مفاهیم جدید
• مشکل در یادگیری الفبا، اعداد
• رشد آهسته دایره لغات
• توانایی ضعیف فرد در خواندن یا نوشتن متن
• مشکل خواندن و نوشتن و درک مفاهیم ریاضی
• ضعف در عملکرد تحصیلی

عوامل ژنتیکی، تفاوت‌های رفتارهای عصبی و فاکتورهای محیطی می‌توانند باعث بروز اختلالات یادگیری در کودک شوند.

علل ایجاد اختلالات رفتاری کودکان

علت بروز شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان متفاوت است و به عوامل مختلفی بستگی دارد که آنها عبارتند از:

• جنسیت: معمولاً پسران بیشتر از دختران اختلالات رفتاری را بروز می‌دهند.
• بارداری و تولد: اگر مادر در زمان بارداری مشکل داشته باشد یا تولد بچه زودتر از زمان موعد باشد، این عوامل می‌توانند در بروز اختلالات رفتاری در بزرگ شدن کودک تاثیر بگذارند.
• خلق و خو: یک سری کودکان از همان سن کم بسیار تندخو هستند و کنترلشان سخت است. این کودکان به احتمال زیاد در آینده هم اختلالات رفتاری را بروز می‌دهند.
• زندگی خانوادگی: اگر زندگی خانوادگی کودک نامطلوب باشد (برای مثال، اگر خانواده او دچار فقر، اعتیاد و روش‌های ناکارآمد فرزندپروری باشد، احتمال بروز اختلال رفتاری در کودک هم بیشتر می‌شود).
• مشکلات یادگیری: در صورتی که از همان ابتدا کودک مشکل خواندن و نوشتن داشته باشد، اختلال رفتاری یادگیری هم در او شاید بروز کند.
• ناتوانی ذهنی: اگر کودک ناتوانی ذهنی خاصی داشته باشد، احتمال بروز اختلال رفتاری در او بیشتر است.
• رشد مغز: بنابر بررسی‌های انجام شده قسمت‌هایی از مغز که مربوط به میزان و کنترل توجه هستند در کودکان مبتلا به ADHS یا بیش فعالی و عدم تمرکز فعالیت کمتری دارند.

تشخیص اختلالات رفتاری کودکان

شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان خودشان را به شکل‌های مختلف نشان می‌دهند. برای مثال، کودکی ممکن است مبتلا به اختلال رفتاری سلوک باشد. اما نشانه‌هایی از اختلالات رفتاری ADHD، اضطراب یا افسردگی را هم از خود نشان دهد.

با این حال، در کل راه‌های مختلفی برای تشخیص انواع اختلالات رفتاری در کودکان وجود دارد که آنها عبارتند از:

• بردن کودک به مراکز خدمات تخصصی اطفال یا روانشناسان و مشاوران متخصص اطفال
• صحبت‌های طولانی و عمیق با والدین و معلمان کودک
• به کارگیری فهرست‌های مربوط به بررسی رفتار کودکان یا گرفتن پرسشنامه‌های استاندارد از آنها

راه‌های درمان اختلالات رفتاری کودکان

اگر کودک شما مبتلا به یکی از شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان بود بهتر است که همان اول آنها را تشخیص داده و به آنها رسیدگی کنید. در غیر این صورت، آنها در آینده ممکن است تبدیل به افراد ناکارآمدی شوند.

به خاطر داشته باشید که درمان این اختلالات جنبه‌های مختلف دارند و می‌توانند شامل این موارد شوند:

• آموزش والدین: والدین یاد می‌گیرند که چطور با کودکشان ارتباط برقرار کنند و رفتارهای را مدیریت کنند.
• خانواده درمانی: با استفاده از این روش، کل اعضای خانواده یاد می‌گیرند که چطور با کودک بهتر ارتباط برقرار کرده و برای حل مسائل و مشکلاتش تلاش کنند.
• درمان شناختی رفتاری: یکی از انواع درمان‌های فردی برای کودک است و به او کمک می‌کند که احساسات و افکارش را کنترل کند.
• آموزش اجتماعی یا مدرسه محور: در آموزش اجتماعی کودک یاد می‌گیرد که چطوری با کودکان دیگر صحبت کرده یا در بازی‌هایشان شرکت کند.
• مدیریت خشم: در این روش کودک یاد می‌گیرد که چطور کنترل کردن احساسات منفی مثل خشم و ناامیدی را یاد بگیرد. همچنین، او مهارت‌هایی برای کنترل این احساسات و آرام کردن خود را یاد می‌گیرد.
• حمایت از مشکلات یا ناتوانی‌های یادگیری: کودکانی که مشکلات خاصی مثل مشکل یادگیری دارند، میتوانند از متخصصان مربوط به این مشکل کمک بگیرند.
• تشویق: در روند درمانی کودک برای اختلالات رفتاریش، او ممکن است بارها با اشتباه و شکست روبرو شود. با این حال، مهم است که در طول این فرایند مدام او را تشویق کنید و کاری کنید که از امتحان کردن ناامید نشود.
• دارو: برخی اوقات متخصصان برای کنترل کردن رفتارهای تکانشی کودکان دارو تجویز می‌کنند.

نقش والدین در بهبود انواع اختلالات رفتاری در کودکان: انتخاب سبک فرزندپروری مناسب

برای جلوگیری از بروز شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان شما باید حتماً به سبک فرزندپروریتان به عنوان والد دقت کنید. بنابراین، کلاً چهار نوع سبک فرزندپروری وجود دارد که برای جلوگیری از بروز این اختلالات یک نوع آنها از همه موثرتر است:

• فرزندپروری مستبدانه: قوانین سختگیرانه‌ای وجود دارد که قابل تغییر نیستند و کودکان هیچ نقشی در تصمیم‌گیری ندارند.
• فرزندپروری مقتدرانه: قوانین همچنان جدی هستند، اما والدین به نظرات و احساسات فرزندان گوش می‌دهند و با آن‌ها همکاری می‌کنند. این سبک بیشتر شبیه دموکراسی است تا استبداد.
• فرزندپروری سهل گیرانه: قوانین و انتظارات کمی از کودکان وجود دارد. در این نوع خانواده‌ها نظم و انضباط یا بسیار کم است یا اصلاً وجود ندارد و والدین بیشتر نقش دوست را ایفا می‌کنند.
• فرزندپروری بدون دخالت: هیچ قانونی وجود ندارد و تعامل والدین با فرزندان بسیار کم است. این والدین اغلب از کودکان فاصله می‌گیرند یا به آن‌ها بی‌توجه هستند.

از بین این روش‌ها فرزندپروری مقتدرانه بیشترین احتمال را در پرورش فرزندانی شاد و متعادل دارد. بر طبق نظر کارشناسان والدین بی‌مسئولیت معمولاً فرزندانی تربیت می‌کنند که اعتمادبه‌نفس، کنترل شخصی و شایستگی اجتماعی کافی ندارند.

با فرزندان خود صبور باشید: راهنمای طلایی برای گذر از مشکلات رفتاری

برای حل شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان شما حتماً باید صبر و حوصله داشته باشید. همچنین، شما باید با فرزند خودتان همدلی و همکاری نشان دهید و آرامش خود را در مواقع سخت نشان دهید.

همچنین، برای راه‌های درمان اختلالات رفتاری کودکان، اینکه شما بدانید در چه زمانی باید به سراغ کمک حرفه‌ای برای فرزندتان بروید هم بسیار مهم است.

سوالات مهم در خصوص شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان

در رابطه با شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان ممکن است سوالات زیر برای شما مطرح شود:

مشکلات رفتاری شایع در کودکان کدامند؟

شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان بیشتر مربوط به اختلال نقض توجه یا بیش فعالی، یا سلوک هستند.

شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان چگونه تشخیص داده می‌شوند؟

معمولاً یک روانشناس یا متخصص رفتار کودک می‌تواند شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان را تشخیص دهد. او این کار را بعد از گفتگو با خود کودک، والدین، معلمان و مراقبانش و ارزیابی‌های رفتاری انجام می‌دهد.

چه راهکارهایی برای درمان مشکلات رفتاری شایع در کودکان وجود دارد؟

روش‌های مختلفی برای درمان شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان وجود دارند که آنها شامل مشاوره و روان درمانی، رفتار درمانی شناختی، دارو درمانی و آموزش به والدین می‌شوند.