مراحل رشد کودک: هفت مرحله رشد کودک چیست + عکس

هفت مرحله رشد کودک یکی از اصولی‌ترین فرایندهای توسعه انسانی است که به‌طور مستقیم بر سلامت جسمی، شناختی، اجتماعی و عاطفی فرد در طول زندگی تأثیر می‌گذارد. این مراحل شامل رشد فیزیکی، توسعه مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت، رشد شناختی و مهارت تفکر در کودکان ، توسعه ارتباطات، رشد گفتار و زبان و رشد اجتماعی و عاطفی هستند.

هرکدام از این مراحل به شکل‌گیری توانمندی‌های اساسی کودک کمک می‌کنند و پایه‌گذار رشد موفق در سنین بالاتر تا سالمندی است. در ادامه این مطلب از بلاگ مامانینو از دیگاه یک روانشناس کودک به این موضوع می‌پردازیم.

چرا رشد دوران کودکی مهم است؟

پزشکان برای ارزیابی مراحل رشد کودک از نمودارها و آزمون‌های استانداردی که در سازمان بهداشت جهانی تعیین شده، استفاده می‌کنند. هفت مرحله رشد کودک یکی از پیچیده‌ترین و سریع‌ترین فرایندهای زیستی و روان‌شناختی است که بر توسعه هر فرد در طول زندگی تأثیر مستقیم دارد. این دوران که به عنوان “پنجره طلایی رشد” نیز شناخته می‌شود، به‌ویژه در سال‌های اول زندگی، زمینه‌ساز شکل‌گیری توانمندی‌های ذهنی، فیزیکی، اجتماعی و عاطفی کودک است.

در این مراحل، مغز کودک ظرفیت‌های بی‌نظیری برای یادگیری و تطابق با محیط دارد و بسیاری از مهارت‌ها و ویژگی‌های اساسی شخصیت شکل می‌گیرند. در این راستا، هفت مرحله رشد کودک تعریف می گردد. (آموزش انضباط نیز از مواردی است که باید از سال های اولیه زندگی به کودکان آموخت! مطلب آموزش نظم به کودکان را در بلاگ حتما مطالعه نمایید.)

هفت مرحله رشد کودک

آگاهی از مراحل رشد کودک به والدین کمک می‌کند رفتارهای طبیعی را از علائم هشداردهنده تشخیص دهند. به این منظور در ادامه به معرفی و بررسی هفت مرحله رشد کودک می‌پردازیم:

هفت مرحله رشد کودک: 1. رشد فیزیکی

رشد فیزیکی (Physical Growth) در دوران کودکی اساس تغییرات بدنی است که در آغاز زندگی یعنی از لحظه تولد تا 2 سالگی است.

در این مرحله، بدن کودک از نظر اندازه، قدرت و توانایی عملکرد اندام‌ها (وزن، قد و سیستم های بدنی) به سرعت رشد می‌کند.

سرعت رشد فیزیکی در سال‌های اول زندگی به‌ویژه در تقویت سیستم‌های فیزیولوژیک مانند استخوان‌ها، عضلات، دستگاه‌های تنفسی و قلبی-عروقی مشهود است.

رشد مغز نیز در این مرحله به اوج خود می‌رسد و همین عامل به توسعه توانایی‌های شناختی و حرکتی کودک کمک می‌کند. به همین خاطر است که تغذیه صحیح در دو سال اول زندگی بر کیفیت مراحل رشد کودک تأثیر مستقیم دارد.

مراحل رشد کودک: 2. توسعه مهارت های حرکتی ظریف

مهارت‌های حرکتی ظریف (Fine Motor Skills Development) شامل توانایی‌هایی مانند گرفتن اشیاء با انگشتان، نوشتن، نقاشی و سایر فعالیت‌هایی است که به دقت و هماهنگی عضلات کوچک بدن نیاز دارند.

کودک از 2 تا 3 سالگی، مهارت‌هایی مانند استفاده از دست‌ها برای انجام کارهای پیچیده‌تر را یاد می‌گیرد. بازی‌های مناسب سن نیز می‌توانند در تقویت مراحل رشد کودک نقش مؤثری داشته باشند.

تحقیقات نشان می‌دهند که این مهارت‌ها برای موفقیت‌های تحصیلی و اجتماعی کودک در آینده حیاتی هستند. زیرا به توانایی‌های پیچیده‌تر مانند نقاشی کردن، استفاده از قاشق و چنگال و ساختن برج با بلوک مربوط می‌شوند.

مراحل رشد کودک: 3. رشد مهارت های حرکتی درشت

رشد مهارت‌های حرکتی درشت (Gross Motor Skills Development) منظور رشد مهارت‌هایی است که نیازمند استفاده از عضلات بزرگ‌تر برای کارهایی فیزیکی بیشتر هستند.

کودک در سن 3 تا 5 سالگی، یاد می‌گیرد که چگونه فعالیت‌هایی مانند دویدن، بالا و پایین رفتن از پله‌ها، پریدن، شنا کردن و سایر حرکت‌های فیزیکی پیچیده‌تر را انجام دهد.

این مهارت‌ها برای توسعه سلامت جسمی، هماهنگی بدن و توانایی‌های ورزشی کودک اهمیت دارند. علاوه بر این، تحقیقات نشان می‌دهند که رشد حرکات درشت تأثیر زیادی بر سلامت روان کودک دارد و به کاهش استرس، اضطراب و بهبود روحیه عمومی کودک کمک می‌کند.

هفت مرحله رشد کودک: 4. رشد شناختی

رشد شناختی (Cognitive Development) در واقع به فرایندهای ذهنی اشاره دارد که به کودک کمک می‌کند تا دنیای اطراف خود را درک کرده و اطلاعات جدید را بیاموزد.

این مرحله، شامل تفکر منطقی، حل مسئله و یادگیری مفاهیم پیچیده‌تر است. در سن 5 تا 7 سالگی، مغز کودک با سرعتی بی‌نظیر در حال توسعه است.

در این دوره، کودک نه تنها مهارت‌های ابتدایی را بیاموزد، بلکه تفکر انتزاعی و حل مشکلات پیچیده را هم در آینده یاد بگیرد. این مرحله ارتباط نزدیکی با رشد زبان، حافظه و حتی مهارت‌های اجتماعی کودک دارد.

مراحل رشد کودک: 5. توسعه ارتباطات

توسعه ارتباطات (Social Development) از آن جهت حائز اهمیت است که کودک در سن 7 تا 9 سالگی، می‌آموزد که چگونه با دیگران تعامل داشته باشد.

مهارت‌های اجتماعی اولیه مانند شناخت احساسات خود و دیگران، همکاری با هم‌سن و سال‌ها، و تعاملات عاطفی و شناختی با والدین و مربیان در این مرحله شکل می‌گیرد.

مرحله توسعه ارتباطات به‌ویژه به ایجاد اعتماد به نفس و توسعه مهارت‌های اجتماعی که در طول زندگی کودک تاثیرگذار هستند، کمک می‌کند.

هفت مرحله رشد کودک: 6. رشد گفتار و زبان

رشد گفتار و زبان (Speech and Language Development) یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های توسعه شناختی و اجتماعی کودک است.

در مرحله رشد گفتار و زبان، وقتی کودک 9 تا 12 سالگی یاد می‌گیرد که چگونه از زبان برای برقراری ارتباط، بیان نیازها، احساسات و افکار خود استفاده کند.

مهارت‌های گفتاری کودک در تعامل با والدین و اطرافیان تقویت می‌شود و این توانمندی‌ها به او در زمینه‌های تحصیلی و اجتماعی در آینده کمک می‌کنند. مشکلات در این مرحله ممکن است بر عملکرد کودک در سایر زمینه‌ها تأثیر منفی بگذارد.

مراحل رشد کودک: 7. رشد اجتماعی و عاطفی

رشد اجتماعی و عاطفی (Emotional and Social Development) به توانایی‌های کودک برای مدیریت احساسات خود و برقراری روابط با دیگران اشاره دارد.

مرحله رشد اجتماعی و عاطفی در سن 12 تا 18 سالگی شامل مهارت‌هایی است که به کودک کمک می‌کند تا از تعاملات اجتماعی لذت ببرد و با چالش‌های عاطفی زندگی روبرو شود.

مدیریت احساساتی مانند ترس، خشم، خوشحالی و حتی حس حسادت در کودکان در این مرحله بسیار مهم است، زیرا کودک یاد می‌گیرد که چگونه خود را در موقعیت‌های مختلف اجتماعی تطبیق دهد.

جدول مراحل رشد کودک

مراحل مختلف رشد کودک شامل تغییرات جسمی، شناختی، هیجانی و اجتماعی است که از زمان تولد تا نوجوانی به‌تدریج اتفاق می‌افتد. مهم‌ترین شاخص‌های رشد در جدول مراحل رشد کودک خلاصه شده‌است:

مراحل رشد کودک از نظر روانشناسی

از نظر روانشناسی مراحل رشد کودکان به صورت پی‌درپی و منظم اتفاق می‌افتد و هر مرحله پایه‌ای برای مرحله‌ی بعدی محسوب می‌شود. این مراحل شامل:

• رشد شناختی (تفکر، یادگیری، حافظه)
• رشد عاطفی (درک و بیان احساسات)
• رشد اجتماعی (روابط با دیگران)
• رشد اخلاقی

مراحل رشد کودک در سنین مختلف

شناخت مراحل مختلف رشد کودکان در سنین مختلف به والدین، مربیان و درمانگران این امکان را می‌دهد تا به‌موقع از تأخیرهای رشدی آگاه شوند و حمایت‌های لازم را ارائه دهند. چون در برخی از موارد، اختلالات عصبی باعث تأخیر در مراحل رشد کودک می‌شود. مراحل رشد کودک با کمی تفاوت شامل موارد زیر است:

• 0 تا 6 ماهگی: در مراحل رشد نوزاد، کنترل سر، واکنش به صداها و لبخند اجتماعی قابل ارزیابی است.
• 6 تا 12 ماهگی: در این مرحله از رشد کودک با کمی تفاوت، تلاش برای نشستن، چهار دست و پا رفتن و ادا کردن ساده‌ترین کلمات مرسوم مورد توجه قرار می‌گیرد.
• 1 تا 2 سالگی: برای دقت در مراحل رشد کودک از تولد تا دو سالگی به راه رفتن مستقل، گفتن چند واژه و تقلید رفتار بزرگ‌ترها مورد بررسی قرار می‌گیرد.
• 2 تا 3 سالگی: دویدن، جمله‌سازی ساده و تعامل محدود با همسالان در این سنین آغاز می‌شود.
• 3 تا 5 سالگی: مهارت‌های حرکتی پیشرفته‌تر، گفتار روان‌تر و درک احساسات دیگران از نشانه‌های رشد کودکان در این مرحله است.
• 5 تا 7 سالگی: هماهنگی عضلات، خواندن و نوشتن ابتدایی و افزایش تعامل اجتماعی جزو مهم‌ترین نشانه‌ها در مراحل رشد کودک تا 7 سالگی است.
• 7 تا 12 سالگی: در مراحل رشد کودک تا 8 سالگی و بالاتر باید به تفکر منطقی‌تر، یادگیری مهارت‌های تحصیلی و تقویت اعتماد به نفس توجه داشت.

علایم اختلال مراحل رشد کودک

تشخیص زودهنگام اختلالات در مراحل رشد کودک می‌تواند نقش مؤثری در بهبود روند درمان و کاهش مشکلات آینده داشته باشد. در مراحل رشد کودک (مخصوصا تا دو سالگی) ممکن است نشانه‌هایی از اختلال یا تأخیر غیر طبیعی دیده شود؛ مثل:

• عدم واکنش به صداها
• ناتوانی در حفظ تعادل هنگام نشستن
• نداشتن تماس چشمی
• عدم شروع آواگری

نکاتی که والدین باید بدانند؟

والدین باید بدانند که هر مرحله از رشد کودک نیاز به توجه ویژه دارد و تأثیرات عمیقی بر تکامل او دارد.

برای مثال، رشد فیزیکی و شناختی کودک به شدت تحت تأثیر محیط و تغذیه مناسب است. در کنار این، والدین باید به رشد اجتماعی و عاطفی کودک توجه داشته باشند.

والدین باید با فراهم کردن فرصت‌های اجتماعی و ایجاد فضای امن، به کودک کمک کنند تا مهارت‌های ارتباطی، همکاری و مدیریت احساسات خود را توسعه دهد.

همچنین، کودکان در سنین پایین به حمایت و راهنمایی برای تقویت مهارت‌های حرکتی و شناختی خود نیاز دارند. به طور کلی، والدین باید محیطی غنی از محرک‌های مثبت فراهم کنند تا کودک بتواند در هر مرحله از رشد، به بهترین شکل ممکن پیشرفت کند.

سوالات مهم در خصوص مراحل مراحل رشد کودک

در این بخش به سوالات پرتکرار در رابطه با مراحل رشد کودک می‌پردازیم:

منظور از روانشناسی رشد چیست؟

بررسی علمی تغییرات جسمی، شناختی، عاطفی و اجتماعی انسان را بر اساس استانداردهای جهانی مثل نمودارهای ارائه شده توسط سازمان بهداشت جهانی را روانشناسی رشد می‌گویند.

چه زمانی نوزادان اولین قدم‌های مستقل خود را برمی‌دارند؟

طبق مراحل رشد کودک، معمولا بین 12 تا 15 ماهگی کودکان اولین قدم‌های مستقل خود را برمی‌دارند.

چه زمانی نوزادان شروع به گفتن اولین کلمات خود می‌کنند؟

اولین کلمات معنادار در مراحل رشد کودکان در حدود 12 ماهگی اتفاق می‌افتد.

مراحل رشد کودک تا 8 سالگی شامل چه مراحلی است؟

نوزادی، نوپایی، پیش‌دبستانی و اوایل دبستان؛ شامل رشد حرکتی، زبانی، شناختی و اجتماعی.

منبع: blogs.spiskalwan, choc, my.clevelandclinic

دوره سال های طلایی