علائم بیش فعالی در کودکان: 19 علائم شایع ADHD کودکان + روش تشخیص

علائم بیش فعالی در کودکان شامل مجموعه ای از نشانه های شایع مانند بی‌توجهی، تحرک بیش از حد، تکانشگری، مشکل در تمرکز و انجام تکالیف است. اما از بارزترین علائم ADHD در کودکان می‌توان به عدم توانایی در کنترل رفتارهای آنی اشاره کرد که معمولا مشکل‌ساز می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد که عوامل ژنتیکی و اختلال در تعادل مواد شیمیایی مغز مانند دوپامین و نوراپی نفرین نیز می‌توانند دلایل بروز اصلی علائم بیش فعالی باشند. در ادامه این مطلب بلاگ مامانینو از دیدگاه یک روانشناس کودک بیشتر در خصوص علائم ADHD در کودکان بخوانید.

بیش فعالی یا ADHD در کودکان چیست؟

بیش‌فعالی در کودکان یک اختلال عصبی‌رشدی است که با علائمی مانند پرتحرکی، بی‌توجهی، ناتوانی در تمرکز و رفتارهای تکانشی شناخته می‌شود.

اختلال نقص توجه و بیش فعالی که با نام ADHDمعروف است، یک اختلال عصبی-رشدی شایع در کودکان است. علائم بیش فعالی در کودکان که معمولاً با الگوی پایدار بی‌توجهی، بیش‌فعالی و تکانشگری مشخص می‌شود. علت دقیق بیش‌فعالی کاملاً شناخته‌شده نیست، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و تفاوت‌های ساختاری در مغز (به‌ویژه در بخش‌های مربوط به توجه و کنترل رفتار) در بروز آن نقش دارند.

علائم بیش فعالی در کودکان

اختلال بیش‌فعالی (ADHD) در کودکان با ترکیبی از نشانه‌های کم‌توجهی، بی‌قراری حرکتی و رفتارهای ناگهانی و بدون فکر تعیین می‌شود.

علائم بیش فعالی در کودکان از همان سال‌های ابتدایی زندگی تا حدودی قابل تشخیص است. شناسایی علائم و شروع درمان به موقع می‌تواند در روند یادگیری، روابط اجتماعی و رشد روانی کودک تأثیرگذار بسزایی بگذارد. در ادامه به نشانه‌های ADHD در کودکان می‌پردازیم:

1. ناتوانی در توجه کافی از علائم بیش فعالی در کودکان

کودکان مبتلا به ADHD معمولاً در تمرکز روی فعالیت‌ها یا تکالیف دچار مشکل‌اند. آن‌ها به راحتی حواس‌شان پرت می‌شود، اشتباهات ناشی از بی‌دقتی دارند و انجام کارهایی که نیاز به تمرکز طولانی دارند، برایشان دشوار است.

2 . فیجینگ یا نا آرامی: تکان خوردن و وول خوردن بیش از حد

این کودکان معمولاً نمی‌توانند برای مدت طولانی در یک مکان آرام بمانند. آن‌ها به طور مداوم دست یا پای خود را تکان می‌دهند، در صندلی جابه‌جا می‌شوند یا حتی در موقعیت‌هایی که باید آرام باشند، بی‌قرار هستند.

3. تحریک‌پذیری از نشانه‌های ADHD کودکان

مبتلایان ADHD، ممکن است زود از کوره در بروند یا واکنش‌های تند و ناگهانی نشان دهند. آنها در کنترل احساسات خود مشکل دارند و ممکن است با کوچک‌ترین نارضایتی یا تغییر، ناراحت یا عصبی شوند.

4. رفتار متمرکز بر خود از علائم بیش فعالی در کودکان

یکی از نشانه‌های شایع، تمرکز بیش‌ از حد کودک بر خواسته‌ها و نیازهای خود است. این کودکان اغلب در نوبت گرفتن، درک احساسات دیگران یا رعایت قوانین اجتماعی ضعف دارند و تمایل دارند همیشه در مرکز توجه باشند.

5. قطع کردن فعالیت‌های دیگران از علائم کودک مبتلا به ADHD

از علائم بیش فعالی در کودکان می‌توان به عدم توجه او به رفتار دیگران، مثل پریدن وسط صحبت دیگران یا دخالت در بازی دیگران باشد. این رفتار به دلیل ناتوانی در کنترل تکانه‌ها رخ می‌دهد و می‌تواند روابط اجتماعی کودک را دچار مشکل کند.

6. مشکل در انتظار نوبت یا صف از مشکلات کودکان مبتلا به بیش فعالی

در کودکان مبتلا به ADHD رعایت نوبت یا ایستادن در صف معنایی ندارد. آن‌ها تمایل دارند سریع‌تر از دیگران به خواسته خود برسند و نمی‌توانند برای مدت طولانی منتظر بمانند که این موضوع ممکن است باعث بروز تنش در روابطشان شود.

7. آشفتگی عاطفی از علائم بیش فعالی در کودکان

بیش فعالی در کودکان با نوسانات خلقی زیادی همراه است که آنها را در مدیریت احساسات خود ناتوان‌ می‌کند. ممکن است ناگهان خوشحال یا ناراحت شوند و واکنش‌هایشان نسبت به موقعیت‌ها شدیدتر از حد معمول باشد.

8. انجام بازی‌ به صورت پر سر و صدا از نشانه‌های بیش فعالی کودک

از علائم بیش‌فعالی در کودکان انجام بازی‌ها با سر و صدای زیاد است. آنها ممکن است نتوانند بازی‌های ساکت یا ساختارمند را دنبال کنند.

9. ناتمام رها کردن کارها از ویژگی‌های کودکان مبتلا به ADHD

شروع کردن یک کار و رها کردن آن پیش از اتمام، یکی از رفتارهای شایع در کودکان بیش فعال است. آن‌ها معمولاً از کاری به کار دیگر می‌پرند و نمی‌توانند پروژه یا تکلیف را تا پایان دنبال کنند.

10. عدم تمرکز برای انجام کارهای ذهنی از علائم بیش فعالی در کودکان

فعالیت‌هایی مانند مطالعه، حل مسئله یا حتی گوش دادن به داستان برای کودکان ADHD چالش‌برانگیز است. آن‌ها در انجام کارهایی که نیاز به تفکر و تمرکز دارد دچار خستگی یا بی‌حوصلگی می‌شوند و اغلب از آن فرار می‌کنند.

11. دنبال نکردن دستورالعمل‌ها از نشانه‌های بیش فعالی کودک

یکی از چالش‌های رایج در کودکان مبتلا به ADHD، ناتوانی در دنبال کردن کامل و دقیق دستورالعمل‌ها است. آن‌ها ممکن است تنها بخشی از یک دستور را انجام دهند یا به‌طور کامل آن را فراموش کنند، که این موضوع می‌تواند باعث نارضایتی والدین یا معلمان شود.

12. خیال‌پردازی از علائم ADHD در کودکان

برخی کودکان بیش‌فعال، به‌ویژه آن‌هایی که از نوع کم‌توجه‌ (ADHD inattentive type) رنچ می‌برند، زمان زیادی را در دنیای خیال می‌گذرانند. این خیال‌پردازی‌ها گاهی آن‌قدر شدید هستند که کودک را از واقعیت و محیط اطرافش جدا می‌کنند.

13. پرهیز از انجام کارهایی که به تلاش ذهنی طولانی نیاز دارند

از دیگر علائم بیش فعالی در کودکان اجتناب از کارهایی که نیاز به تمرکز مداوم دارند مانند نوشتن تکالیف، خواندن درس یا مرتب کردن وسایل است. این نوع فعالیت‌ها برایشان خسته‌کننده یا استرس‌زا است.

14. مشکل در سازماندهی از علائم بیش فعالی در کودکان

کودک بیش فعال ممکن است در برنامه‌ریزی برای انجام کارهای روزمره، اولویت‌بندی وظایف یا مرتب نگه‌داشتن وسایل شخصی خود مشکل داشته باشد. این ضعف در سازماندهی می‌تواند عملکرد تحصیلی و استقلال کودک را مختل کند.

15. فراموشی از مشکلات کودکان مبتلا به ADHD

فراموش کردن تکالیف، قرار ملاقات‌ها یا حتی وسایل شخصی، یکی از شکایات شایع والدین کودکان ADHD است. از علائم کودکان بیش فعال نیاز به یادآوری مداوم برای کارهای شخصی است؛ به این معنا که بدون کمک نمی‌توانند نظم و پیوستگی لازم را در کارهای خود حفظ کنند.

16. بروز علائم بیش فعالی در کودکان در محیط‌های مختلف صورت می‌گیرد

یکی از ویژگی‌های تشخیصی مهم ADHD این است که نشانه‌های بیش فعالی در کودکان فقط محدود به یک محیط خاص نیست. اگر رفتارهای پرتحرک، بی‌توجهی یا تکانشی کودک هم در خانه، هم در مدرسه و هم در جمع‌های خانوادگی دیده شود، احتمال بیش‌فعالی بیشتر می‌شود.

17. عدم توانایی در کنترل خشم

برخی از کودکان ADHD، ممکن است در برابر ناکامی‌ها یا نه شنیدن‌ها، واکنش‌های شدید و ناگهانی داشته باشند. آن‌ها در تنظیم هیجانات خود مشکل دارند و گاهی به سرعت عصبانی می‌شوند، جیغ می‌زنند یا رفتارهای پرخاشگرانه نشان می‌دهند.

18. سختی مدیریت وقت

ناتوانی در برنامه‌ریزی و تخصیص زمان به کارها، یکی دیگر از چالش‌ها و علائم کودکان بیش فعال است. آن‌ها اغلب در انجام به‌موقع تکالیف، آمادگی برای رفتن به مدرسه یا تنظیم زمان بازی و استراحت دچار مشکل‌اند و این موضوع می‌تواند منجر به احساس ناکامی در خود یا اطرافیان شود.

19. سرعت بیش‌ازحد در صحبت کردن و بیان افکار

اغلب کودکان بیش فعال گاهی آن‌قدر سریع صحبت می‌کنند که دیگران نمی‌توانند به‌خوبی صحبتشان را دنبال کنند. آن‌ها ممکن است بدون فکر کردن حرف بزنند یا افکار خود را پشت سر هم و بدون نظم بیان کنند که نشانه‌ای از تکانش‌گری ذهنی و کلامی است.

علائم بیش فعالی کودکان در سنین مختلف

کارشناسان با توجه به سن و توجه به مراحل رشد، علائم بیش فعالی کودکان را مورد بررسی قرار می‌دهند. در این بخش، به بررسی علائم بیش فعالی کودکان در سنین مختلف می‌پردازیم. تشخیص زودهنگام، گام اول در مدیریت مؤثر این اختلال است.

علائم بیش فعالی در کودکان نوپا

در کودک نوپا چون هنوز توانایی کلامی و خودتنظیمی کافی شکل نگرفته‌، تشخیص بسیار دشوار است. اما از جمله علائم بیش فعالی در کودک نوپا با توجه به نظر کارشناسان:

• بی‌قراری زیاد
• پرتحرکی شدید حتی هنگام خستگی
• واکنش‌های شدید به صدا یا تحریکات محیطی
• خواب نامنظم یا مقاومت در برابر خواب

علائم بیش فعالی در کودکان زیر 2 سال

در کودکان زیر 2 سال، علائم بیش فعالی بیشتر به صورت حرکتی و واکنشی بروز می‌کند و هنوز ساختارهای گفتاری و اجتماعی کامل نشده‌اند.

• گریه‌های طولانی و بدون دلیل
• تقلا و حرکت مداوم حتی هنگام در آغوش بودن
• ناتوانی در تمرکز روی اسباب‌بازی برای مدت کوتاه
• تأخیر در پاسخ به دستورات ساده

علائم بیش فعالی در کودکان 3 ساله

در سه‌سالگی کودک توانایی‌های زبانی بیشتری پیدا کرده و وارد مرحله بازی‌های تعاملی می‌شود، اما ADHD می‌تواند همچنان نمود یابد.

• حرف زدن بدون توقف
• ناتوانی در پیروی از قوانین ساده بازی
• رفتارهای تهاجمی یا ناگهانی
• تغییر سریع فعالیت‌ها

علائم بیش فعالی در کودکان 4 ساله

در این سن، کودک وارد تعاملات اجتماعی بیشتر می‌شود و مشکلات رفتاری ممکن است در محیط مهد یا جمع نمایان شود.

• قطع کردن صحبت دیگران
• نافرمانی مکرر
• هیجان بیش‌ازحد هنگام بازی
• پرت کردن وسایل

علائم بیش فعالی در کودکان 5 ساله

کودک ۵ ساله وارد دنیای آمادگی برای مدرسه می‌شود و انتظارات رفتاری بیشتری از او می‌رود. از نشانه‌های بیش فعالی در کودکان 5 ساله:

• عدم تمرکز در انجام کارهای هنری یا نوشتنی
• صحبت کردن بدون توقف در کلاس
• ناتمام گذاشتن کارها
• پرخاشگری هنگام محدود شدن
• بی‌توجهی به هشدارهای بزرگ‌ترها

علائم بیش فعالی در کودکان 6 ساله

در این سن، کودک وارد مدرسه شده و نظم بیشتری در رفتار از او انتظار می‌رود. از علائم ADHD در کودکان 6 ساله:

• مشکل در نشستن در کلاس
• انجام چند کار هم‌زمان بدون اتمام آن‌ها
• پرش افکار هنگام صحبت
• مشکل در رعایت نوبت
• چالش با دنبال کردن دستورالعمل‌های چند مرحله‌ای

علائم بیش فعالی در کودکان 7 ساله

با رشد شناختی بیشتر، کودک باید بتواند بر رفتار خود کنترل داشته باشد اما ADHD مانع می‌شود.

• فراموشی مداوم وسایل مدرسه
• بی‌نظمی در تکالیف
• حرف زدن بدون فکر
• ناتوانی در برنامه‌ریزی فعالیت‌ها
• تعویض سریع علایق و وظایف

علائم بیش فعالی در کودکان 8 ساله

کودکان در سن 8 سالگی در مهارت‌های اجتماعی و تحصیلی نقش پررنگ‌تری پیدا می‌کنند. در این سن علائم بیش فعالی کودکان واضح‌تر قابل شناسایی است.

• ناتوانی در حفظ تمرکز در آزمون‌ها
• شکایت مکرر معلمان از بی‌نظمی
• دشواری در کار گروهی
• خستگی ذهنی سریع
• واکنش‌های هیجانی شدید

علائم بیش فعالی در کودکان 9 ساله

در این مرحله، کودک باید بتواند تا حدی زمان خود را مدیریت کند و در تکالیف مستقل باشد.

• فرار از انجام تکالیف طولانی
• آشفتگی ذهنی و بی‌نظمی در اتاق یا کیف
• مقاومت در برابر قوانین خانوادگی
• بی‌صبری در گفتگو
• پایین بودن آستانه تحمل

تفاوت های جنسیتی در علائم بیش فعالی در کودکان

نشانه‌های بیش فعالی در کودکان دختر و پسر به صورت کاملا متفاوتی بروز می‌کند، دختران بیشتر به نوع کم توجه و پسران با رفتارهای پرتحرک این مشکل را نشان می‌دهند.

علائم ADHD در کودکان دختر معمولاً با نشانه‌هایی متفاوت از پسران بروز می‌کند، و همین تفاوت‌ها ممکن است باعث شود که اختلال ADHD در دختران دیرتر تشخیص داده شود. دختران اغلب به نوع «کم‌توجه» بیش فعالی (Inattentive Type) مبتلا هستند، در حالی که پسران بیشتر رفتارهای پرتحرک و تکانشی از خود نشان می‌دهند.

از جمله علائم بیش فعالی در کودکان دختر:

• خیال‌پردازی مکرر
• بی‌توجهی در محیط‌های آموزشی
• فراموش‌کاری
• بی‌نظمی در انجام کارها
• زودرنجی یا نوسانات خلقی

در مقابل، علائم بیش‌فعالی در کودکان پسر:

• نافرمانی و بی‌توجهی به قوانین
• پرخاشگری یا رفتارهای پرتنش
• بیش‌فعالی حرکتی مداوم
• پرحرفی افراطی
• قطع کردن صحبت دیگران یا ورود به مکالمه بدون اجازه

آیا علائم بیش فعالی در کودکان با افزایش سن کمتر می‌شود؟

در بسیاری از کودکان، با افزایش سن، بخشی از علائم بیش فعالی به‌ویژه جنبه‌های حرکتی کاهش پیدا می‌کند. با این حال، برخی علائم بیش فعالی در کودک ممکن است در نوجوانی و بزرگسالی به شکل دیگری ادامه یابند.

• بی‌قراری ذهنی
• ضعف تمرکز
• مشکل در مدیریت زمان
• فراموش‌کاری
• عدم سازماندهی

روش های تشخیص بیش فعالی در کودکان

تشخیص اختلال بیش فعالی نیاز به ارزیابی دقیق و چندجانبه دارد که توسط روانشناس یا روان‌پزشک کودک انجام می‌شود. از روش‌های متداول برای تشخیص علائم بیش فعالی در کودکان عبارت‌اند از:

• مصاحبه بالینی با والدین و کودک
• پرسش‌نامه‌های استاندارد مانند Conners
• دریافت گزارش از معلمان و مربیان
• بررسی علائم در محیط‌های مختلف (خانه، مدرسه و…)
• ارزیابی سابقه خانوادگی
• تست‌های روان‌شناختی تخصصی

مقایسه علائم بیش فعالی در کودکان (ADHD) با اختلال نقص توجه (ADD)

ADHD و ADD در اصل دو نوع از یک اختلال هستند که تفاوت آن‌ها در نوع علائم اصلی است. ADD به نوع کم‌توجه بدون پرتحرکی اشاره دارد، در حالی که ADHD ترکیبی از بی‌توجهی و بیش‌فعالی است.

چه چیزهایی خطر ابتلا به بیش فعالی در کودکان را افزایش می دهد؟

برخی عوامل محیطی، ژنتیکی و زیستی می‌توانند احتمال ابتلا به ADHD را در کودکان افزایش دهند. مهم‌ترین عوامل خطر ابتلا به بیش فعالی در کودکان عبارتند از:

• سابقه خانوادگی بیش فعالی یا اختلالات روانی
• مصرف سیگار یا الکل در دوران بارداری
• زایمان زودرس یا وزن کم هنگام تولد
• آسیب مغزی در دوران نوزادی
• محیط پرتنش خانوادگی
• کمبود ویتامین‌ها و املاح ضروری
• استفاده زیاد از صفحه‌نمایش در دوران کودکی

سوالات متداول در خصوص علائم ADHD در کودکان

در ادامه، به مجموعه‌ای از سؤالات متداول درباره علائم بیش فعالی در کودکان پاسخ داده‌ایم:

بیش فعالی در کودکان چیست؟

به اختلال عصبی-رشدی در کودکان که با مشکلاتی در تمرکز، کنترل رفتار و فعالیت بیش از حد طبیعی همراه است، اصطلاحا بیش فعالی یا ADHD می‌گویند.

چگونه می‌توان بیش فعالی را در کودکان شناسایی کرد؟

با مشاهده‌ی رفتارهای مکرر مانند بی‌قراری، ناتوانی در تمرکز، پرحرفی و تکانش‌گری در محیط‌های مختلف و در نهایت بررسی توسط متخصص روان‌شناس کودک.

آیا تشخیص علائم بیش فعالی در کودکان 3 ساله امکان‌پذیر است؟

بله، اگر علائم شدید و مداوم باشند، ممکن است علائم بیش فعالی در کودک از سن 3 سالگی قابل‌تشخیص باشد.

درمان بیش‌فعالی در کودکان چگونه انجام می‌شود؟

ترکیبی از رفتاردرمانی، آموزش مهارت‌های توجه و تمرکز، همکاری با مدرسه و در صورت نیاز دارو درمانی تحت نظر روان‌پزشک کودک، به درمان بیش فعالی در کودکان می‌انجامد.

آیا بیش‌فعالی در کودکان می‌تواند با تاخیر در گفتار همراه باشد؟

بله، برخی کودکان بیش‌فعال ممکن است در رشد زبان و گفتار نیز تأخیر داشته باشند که نیازمند ارزیابی گفتاردرمانی است.

آیا بچه های بیش فعال خوب میشن؟

با تشخیص به‌موقع، آموزش مناسب و حمایت خانواده، بسیاری از کودکان مبتلا به ADHD می‌توانند زندگی موفق و طبیعی داشته باشند.

آیا بیش‌فعالی در کودکان مشکل‌ساز است؟

در صورت عدم درمان، می‌تواند مشکلاتی در روابط اجتماعی، تحصیل و عزت‌نفس کودک ایجاد کند اما با مداخله مناسب قابل کنترل است.

آیا بیش فعالی می‌تواند باعث مشکلات تحصیلی در کودکان شود؟

بله، علائم بیش فعالی در کودکان مانند بی‌توجهی، ناتوانی در تمرکز و تکمیل تکالیف، از دلایل رایج افت تحصیلی در کودکان مبتلا به ADHD است.

منبع: webmd, healthline, uhc