اختلالات شخصیتی در نوجوانان: علل و علائم + روش تشخیص و درمان

اختلالات شخصیتی در نوجوانان نوعی اختلال در سلامت روان است که می‌تواند به طور جدی روند شکل‌گیری هویت، روابط و تنظیم هیجانات آنها را مختل کند. اختلالات شخصیتی نوجوانان معمولا شامل الگوهای ناسالم در تفکر، اعمال و رفتار است و نوجوانانی که دچار این اختلالات هستند در درک و ارتباط با دیگران و محیط اطراف مشکل دارند که متعاقبا روابط خانوادگی، زندگی اجتماعی و پیشرفت تحصیلی آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

در ادامه این مطلب بلاگ مامانی نو با ما همراه باشید تا از دیدگاه یک روانشناس کوک خانم دکتر کوثر یاوری به بررسی انواع اختلالات شخصیتی در نوجوانی و روش‌های درمانی اختلالات شخصیتی در نوجوانان از جمله خانواده درمانی، دارودرمانی و رفتار درمانی بپردازیم.

منظور از اختلال شخصیتی چیست؟

از آنجایی که نوجوانان هنوز در حال رشد جسمی و روانی هستند، اختلالات شخصیتی در نوجوانان اغلب اختلالات شخصیت نوظهور نامیده می‌شود. این اصطلاح نشان می‌دهد که هرچند برخی علائم وجود دارند اما ممکن است تشخیص قطعی مدتی به تاخیر بیفتد.

اختلال شخصیت اصطلاحی کلی برای مجموعه‌ای از شرایط سلامت روان است که بر ویژگی‌های شخصیتی، توانایی‌های اجتماعی و واکنش‌های هیجانی فرد تاثیر می‌گذارد. این شرایط معمولا در اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی بروز پیدا می‌کند.

انواع مختلفی از اختلالات شخصیتی وجود دارد که معمولا در سه گروه دسته‌بندی می‌شوند و هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند اما همگی در الگوهای رفتاری ناسالم مشترک هستند. اختلالات شخصیتی معمولا زندگی اجتماعی، شخصی و تحصیلی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد و اگر درمان نشود می‌تواند ناراحتی‌های شدید و مشکلات جدی در دوران نوجوانی و بزرگسالی ایجاد کند.

نشانه‌های اختلال شخصیتی

انواع اختلالات شخصیتی در نوجوانان نشانه‌ها و علایم مختلفی دارند اما برخی از نشانه‌های مشترک بین همه‌ی اختلالات شخصیتی شامل این موارد می‌شود:

• نوسانات شدید و مکرر خلق‌وخو
• مشکل در ایجاد روابط
• رفتار غیرقابل پیش‌بینی
• نیاز به ارضای فوری خواسته‌ها
• ناتوانی در کنترل تکانه‌ها
• مشکلات مربوط به سوءمصرف مواد

ممکن است یک فرد معیارهای چندین نوع اختلال شخصیت را داشته باشد، در حالی که افراد مختلف با شخصیت‌های بسیار متفاوت می‌توانند معیارهای یک اختلال مشترک را برآورده کنند.

چهار ویژگی اصلی اختلال شخصیتی در نوجوانان

اگرچه هر اختلال شخصیت ویژگی‌های خاص خود را دارد اما برخی خصوصیات در همه‌ی آنها مشترک است که به فرایند تشخیص کمک می‌کنند. این ویژگی‌ها عبارتند از:

• اختلال در تنظیم هیجانات
• الگوهای فکری آشفته و نابسامان
• از دست دادن کنترل تکانه‌ها یا برعکس رفتار بیش از حد محدودکننده
• مشکل در ایجاد و حفظ روابط

معرفی خوشه‌ها و انواع اختلالات شخصیتی در نوجوانان

سه خوشه اصلی اختلالات شخصیت در نوجوانان معمولا با نام‌های خوشه A، خوشه B و خوشه C شناخته می‌شوند. در ادامه در خصوص هرکدام توضیح می‌دهیم:

اختلالات شخصیتی خوشه  A

در این گروه سه نوع اختلال وجود دارد که برخی علائم مشترک دارند و ممکن است باعث شوند فرد رفتارهایی نشان دهد که برای دیگران عجیب یا گیج‌کننده باشد.

1. اختلال شخصیت پارانوئید

یکی از انواع اختلالات شخصیتی در نوجوانی، اختلال شخصیت پارانویید است که باعث می‌شود فرد دچار بی‌اعتمادی و سوءظن نسبت به دیگران باشد. فرد ممکن است فکر کند دیگران قصد آسیب زدن یا فریب دادن او را دارند. این افراد معمولا حس می‌کنند مورد حمله قرار گرفته‌اند و به اطرافیان اعتماد ندارند. در نتیجه این نوع از اختلالات شخصیتی در نوجوانان باعث مشکل در روابط آنها می‌شود.

2. اختلال شخصیت اسکیزوئید

فردی که اختلال اسکیزوئید دارد معمولا علاقه‌ای به ارتباط با دیگران ندارد و تنهایی را ترجیح می‌دهد. او ممکن است احساس کند روابط فقط پیچیدگی‌های ناخواسته به زندگی‌اش اضافه می‌کنند. اطرافیان نیز این افراد را سرد و بی‌احساس تلقی می‌کنند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوئید ممکن است گوشه‌گیر، بی‌تفاوت و بی‌احساس به نظر برسند. آن‌ها اغلب متوجه نمی‌شوند که رفتارشان غیرعادی یا مشکل‌ساز است.

• تمایل به تنهایی
• عدم علاقه به برقراری رابطه نزدیک با دیگران
• لذت نبردن از فعالیت‌های روزمره
• مشکل در بروز احساسات
• رفتار سرد کردن با دیگران
• نداشتن انگیزه برای رسیدن به اهداف
• عجیب و غیرعادی به نظر رسیدن از نظر دیگران
• بی‌تفاوت بودن نسبت به انتقاد یا تشویق دیگران
• نداشتن دوست صمیمی

3. اختلال شخصیت اسکیزوتایپال

این نوع اختلال شخصیتی در نوجوانان به این صورت است که فرد رفتار غیرعادی، گفتار عجیب و غریب و باورهای جادویی از خود نشان می‌دهد.در برقراری روابط و تعاملات اجتماعی مشکل دارد. نوجوانان دارای اختلال شخصیت اسکیزوتایپال ممکن است اضطراب اجتماعی شدید را تجربه کنند و ابراز احساسات محدودی داشته باشند. رفتار این افراد برای دیگران عجیب یا غیرمعمول به نظر می‌رسد.

اختلالات شخصیتی خوشه  B

در این گروه نیز هر اختلال با علائم خاصی همراه است که ممکن است منجر به رفتارهای بسیار هیجانی و غیرقابل پیش‌بینی شوند.

1. اختلال شخصیت ضداجتماعی

در خصوص این نوع از اختلالات شخصیتی در نوجوانان باید بگوییم، این اختلال در افراد زیر 18 سال قابل‌تشخیص نیست ولی برخی کودکان یا نوجوانان ممکن است نشانه‌هایی بروز دهند. متخصصان بر این باورند که کودکان دچار اختلال سلوک در بزرگسالی بیشتر در معرض این اختلال قرار دارند.

افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی معمولا نسبت به دیگران بی‌توجه هستند و این ویژگی می‌تواند به صورت دروغ‌گویی، دزدی، پرخاشگری یا خشونت بروز یابد. آن‌ها غالبا درک یا توجهی نسبت به پیامدهای رفتارشان ندارند و همین موضوع می‌تواند آن‌ها را به دردسرهای جدی، حتی مشکلات قانونی، دچار کند.

2. اختلال شخصیت نمایشی

اختلال شخصیت نمایشی در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی به عنوان یک اختلال مستقل شناخته می‌شود ولی برخی آن را شاخه‌ای از اختلال شخصیت خودشیفته می‌دانند.

نوجوانان مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی معمولا برخی از نشانه‌های زیر را از خود بروز می‌دهند. برای تشخیص رسمی حداقل پنج علامت به مدت یک سال یا بیشتر باید وجود داشته باشد:

• میل شدید به مرکز توجه بودن
• نیاز مداوم به تایید از سوی دیگران
• رفتارهای نامناسب از جمله رفتارهای جنسی
• نوسانات خلقی و هیجانی
• درگیری زیاد با ظاهر فیزیکی خود
• آسیب‌پذیر در برابر تاثیر یا سوءاستفاده دیگران
• رفتار نمایشی یا اغراق‌آمیز حتی در مسائل ساده
• امکان سوءتعبیر از روابط با دیگران

3. اختلال شخصیت خودشیفته

یکی دیگر از انواع اختلالات شخصیتی در نوجوانان اختلال خودشیفتگی است که در پسران بیشتر از دختران دیده می‌شود و معمولا از نوجوانی آغاز شده و در بزرگسالی ادامه می‌یابد.

افراد خودشیفته معمولا باورهای بزرگنمایی‌شده درباره خود دارند و فکر می‌کنند توانایی‌هایی دارند که دیگران ندارند. این افراد به دنبال تایید، تحسین و کنترل دائمی هستند و بیش از حد درگیر موفقیت، قدرت یا دستاوردهای خود می‌شوند.

خودشیفته‌ها معمولا همدلی و دلسوزی کمی نشان می‌دهند و رفتارشان بیشتر در خدمت خودشان است تا دیگران. با این حال این افراد اغلب دچار احساس ناامنی عمیق و ترس درونی هستند.

4. اختلال هویت تجزیه‌ای

اختلال شخصیت تجزیه‌ای پیشتر با نام اختلال شخصیت چندگانه شناخته می‌شد و نشان می‌دهد یک فرد دارای دو یا چند حالت شخصیتی متمایز است.

افراد مبتلا به این اختلال معمولا به خاطر سوءاستفاده یا آزار، تروماهای عمیقی تجربه می‌کنند. بنابراین آنها به عنوان یک مکانیزم مقابله‌ای از تفکیک هویت استفاده می‌کنند تا خود را از درد و ترس مرتبط با تروما محافظت کنند.

5. اختلال شخصیت مرزی

این اختلال که گاهی با عنوان اختلال شخصیت هیجانی-ناپایدار نیز شناخته می‌شود، باعث تجربه‌ی احساسات بسیار شدید و نوسانات عاطفی مکرر می‌شود. در این نمونه از اختلالات شخصیتی در نوجوانان، فرد به سختی می‌تواند احساسات خود را آرام کند.

این افراد به دلیل نوسانات شدید خلق یا رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی در روابط دچار مشکل می‌شوند و ممکن است دچار افسردگی شدید و افکار خودکشی شوند. برخی افراد دوره‌هایی از پریشانی شدید و سپس آرامش نسبی را تجربه می‌کنند، در حالی که برخی دیگر علائم مداوم دارند.

اختلالات شخصیتی خوشه  C

در این گروه از اختلالات شخصیتی در نوجوانان سه اختلال روانی وجود دارد که همگی با رفتارهای اضطرابی و ترس‌آلود مشخص می‌شوند، هرچند بروز آن‌ها متفاوت است.

1. اختلال شخصیت اجتنابی

نوجوانان مبتلا به این اختلال شخصیتی الگویی از پرهیز اجتماعی، احساس بی‌لیاقتی، حساسیت شدید نسبت به ارزیابی منفی و اجتناب از تعامل اجتماعی، علی رغم میل شدید به برقراری ارتباط با دیگران از خود نمایش می‌دهند. آنها معمولا نسبت به انتقاد بسیار حساس هستند و ممکن است خجالتی و گوشه‌گیر باشند. این وضعیت اغلب باعث انزوا و تنهایی این افراد می‌شود. علائم این اختلال معمولا از اوایل کودکی شروع می‌شود.

در برخی موارد خجالت، اضطراب در کودکان و ترس از طرد شدن تا نوجوانی و بزرگسالی نیز ادامه می‌یابد. همین باعث می‌شود تمایز بین خجالتی بودن و یک اختلال شخصیتی اجتنابی کامل، دشوار باشد. به همین دلیل تشخیص اختلالات شخصیتی نوجوانان نوع اجتنابی دشوار است.

2. اختلال شخصیت وابسته

در این نوع اختلال نوجوانان رفتارهایی بیش از حد وابسته و نیازمند از خود نشان می‌دهند و تحمل تنهایی و مراقبت از خود ندارند. در این دسته از اختلالات شخصیت نوجوانی، فرد نیاز دارد حتی برای چیزهای معمولی دائما تایید و تشویق شود. بعلاوه تصور تنهایی و انجام کار به صورت تنهایی آنها را مضطرب می‌کند.

3. اختلال شخصیت وسواسی-جبری

این نوع از اختلالات شخصیتی در نوجوانان با اختلال وسواس فکری عملی (OCD) متفاوت است ولی اغلب با آن اشتباه گرفته می‌شود. در این نوع اختلال اغلب این نشانه‌ها بروز داده می‌شود:

• نظم‌طلبی افراطی به طوری که اگر نتوانند خود یا محیط اطراف را مرتب کنند، دچار اضطراب شدید می‌شوند.
• کمال‌گرایی در بخش‌های مختلف زندگی
• کنترل‌گری شدید نسبت به زندگی خود و حتی دیگران
• اولویت دادن به کار بیشتر از روابط حتی با عزیزان
• پایبندبودن شدید به قوانین و نظم

نحوه تشخیص اختلال شخصیتی در نوجوانان

تشخیص اختلالات شخصیتی در نوجوانان می‌تواند پیچیده باشد زیرا برخی علائم با رفتارهای رایج دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی مشابه هستند. بعلاوه برای تشخیص اختلالات شخصیتی نوجوانی، علائم باید برای مدتی به طور واضح وجود داشته باشد، زندگی روزمره نوجوان را مختل کند و باعث مشکل در فعالیت‌های طبیعی شود.

همین موضوع احتمال تشخیص زودهنگام را کاهش داده و در نتیجه باعث پیچیده و طولانی‌تر شدن درمان اختلالات شخصیتی نوجوان می‌شود. همچنین برخی علائم این اختلالات در نوجوانان با نشانه‌های دیگر مشکلات سلامت مانند افسردگی یا اضطراب مشترک هستند. به همین دلیل مشورت با متخصص قابل‌اعتماد در حوزه سلامت روان اهمیت زیادی دارد.

عوامل موثر در ایجاد اختلالات شخصیتی در نوجوانان

دلایل ایجاد اختلالات شخصیتی نوجوانان هنوز دقیقا مشخص نیست اما تحقیقات نشان می‌دهد که عوامل مختلفی مانند ژنتیک، ساختار مغز، محیط زندگی و تروما می‌توانند در ایجاد انواع اختلالات شخصیتی در نوجوانی نقش داشته باشند.

1. دلایل ژنتیکی

ژنتیک یکی از فاکتورهای موثر در ایجاد اختلال شخصیت در نوجوانان است. محققان عقیده دارند افرادی که در خانواده سابقه اختلالات شخصیت دارند، بیشتر در معرض ریسک ابتلا به آن هستند.

2. ساختار و عملکرد مغز

تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که به برخی از اختلالات شخصیتی در نوجوانان مبتلا هستند، ممکن است تغییرات ساختاری و عملکردی در مغز، به ویژه در بخش‌های کنترل تکانه و تنظیم هیجانات تجربه کنند. هنوز مشخص نیست این تغییرات دلیل ایجاد اختلال است یا نتیجه خود اختلال.

3. عوامل محیطی و دوران کودکی

افرادی که مبتلا به اختلال شخصیت هستند (به ویژه اختلال شخصیت مرزی)، معمولا سابقه تروما دارند که می‌تواند شامل کودک آزار جنسی، آزار جسمی یا کلامی، غفلت، رهاشدگی، سوگواری یا مشکلات سلامت روان خانوادهباشد.

درمان اختلالات شخصیتی در نوجوانان

در مورد روش‌های تشخیص اختلالات شخصیتی نوجوانان صحبت کردیم. برای درمان اختلالات شخصیتی نوجوان نیز راهکارهای مختلفی وجود دارد. اکثر افراد به ترکیبی از درمان‌ها بخوبی پاسخ می‌دهند اما شرایط و نیازهای درمانی باید با توجه به ویژگی‌های خاص هر فرد تعیین شود.

1. رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT)

این روش درمان اختلالات شخصیتی در نوجوانان بر لحظه‌ی حال و هیجانات فعلی فرد تمرکز می‌کند.

در DBT فرد یاد می‌گیرد هیجانات خود را کنترل کند، رفتارهای خودویرانگر را کاهش دهد، استرس را مدیریت کند و ارتباطات خود را بهبود بخشد.

این روش درمانی هم به پذیرش وضعیت فعلی کمک می‌کند و هم برای بهبود شرایط آینده برنامه‌ریزی می‌کند. این نوع درمان به ویژه برای اختلال شخصیت مرزی طراحی شده و برای هر سه خوشه اختلالات شخصیت نوجوانی کاربرد دارد.

2. درمان مبتنی بر ذهن‌سازی (MBT)

این روش گفت‌وگو درمانی به فرد کمک می‌کند تا آگاهی بهتری از افکار و احساسات دیگران داشته باشد. این امر به بهبود روابط و ارتباطات فرد منجر می‌شود که برای سلامت روان بسیار مهم است.

3. درمان متمرکز بر انتقال (TFP)

این نوع درمان اختلالات شخصیتی در نوجوانان کمک می‌کند فرد علت‌های ریشه‌ای اختلال روانی خود را بهتر بشناسد و درک کند. مراجعان با درمانگر خود کار می‌کنند تا این آگاهی را در تجربه‌های خود بکار گیرند.

4. خانواده‌درمانی

درمان خانوادگی می‌تواند برای نوجوانان مبتلا به اختلال شخصیت بسیار موثر باشد. اختلالات شخصیتی در نوجوان روی اطرافیان نیز تاثیر می‌گذارد و شرکت در درمان گروهی می‌تواند راه‌های ارتباطی آسیب‌دیده را ترمیم کند. درک بهتر احساسات اعضای خانواده به یافتن استراتژی‌های مدیریت مشترک کمک می‌کند.

5. دارودرمانی

گاهی اوقات از داروها برای درمان اختلالات شخصیتی در نوجوانان استفاده می‌شود. اگرچه دارو نمی‌تواند این اختلالات را درمان کند اما می‌تواند علائم همراه مانند اضطراب یا افسردگی را کاهش دهد.

6. تغییرات سبک زندگی

فراهم کردن شرایط زندگی مساعد و اطمینان از اینکه نوجوان هوای تازه، ورزش کافی، خواب خوب، رژیم غذایی سالم و روش‌های مناسب مدیریت استرس دارد، می‌تواند به بهبود روند درمان اختلالات شخصیتی نوجوان کمک کند.

سوالات متداول در خصوص اختلالات شخصیتی در نوجوانان

در این مطلب در خصوص انواع اختلالات شخصیتی در نوجوانی و روش‌های تشخیص و درمان صحبت کردیم. در ادامه به برخی سوالات رایج در خصوص اختلالات شخصیتی نوجوانان پاسخ می‌دهیم:

آیا بودن در کنار فردی که اختلال شخصیتی دارد خطرناک است؟

افراد مبتلا به اختلالات شخصیتی لزوما رفتارهای خطرناک ندارند اما ممکن است اینطور به نظر برسند زیرا رفتارشان غیرقابل پیش‌بینی است. طبق آمار این افراد بیشتر ممکن است به خودشان آسیب برسانند تا به دیگران.

چطور می‌توانم بفهمم که دچار اختلال شخصیتی هستم؟

هیچکس نمی‌تواند به تنهایی تشخیص دهد دچار اختلال شخصیتی است. بنابراین بهتر است برای مقابله با مشکلاتی که احتمالا با آنها مواجه هستید از یک فرد متخصص کمک بگیرید.

تشخیص اختلال شخصیت در نوجوانان چگونه است؟

تشخیص اختلالات روانی در نوجوانان دشوار است، زیرا نشانه‌ها گاهی با تغییرات بلوغ اشتباه گرفته می‌شوند. مهم‌ترین نشانه‌ها شامل بی‌علاقگی به فعالیت‌های لذت‌بخش گذشته، تغییر در خواب و اشتها، انزواطلبی و افت تحصیلی است. در چنین مواردی مراجعه به روان‌شناس بهترین راهکار برای تشخیص اختلالات شخصیتی در نوجوانان و کمک به آن ها محسوب می‌شود.

علل و عوامل مخاطره‌آمیز ابتلا به اختلال شخصیت در نوجوانان کدامند؟

سلامت روان نوجوان تحت‌تأثیر عوامل مختلفی از جمله رویدادهای آسیب‌زا، فشار همسالان، نفوذ رسانه‌ها، کیفیت روابط خانوادگی، خشونت، مشکلات اقتصادی و تغییرات هورمونی قرار می‌گیرد. هرچه این عوامل خطر بیشتر باشند، احتمال آسیب به سلامت روان نوجوان افزایش می‌یابد.

آیا اختلالات شخصیتی در نوجوانان قابل درمان است؟

بله. با تشخیص نوع اختلالات شخصیتی در نوجوانان می‌توان از روش‌های روان درمانی و دارودرمانی مناسب استفاده کرد.

منبع: newportacademy, clearforkacademy, myteam