چالش های کم خونی در کودکان: دلایل و نشانه ها + روش درمان

نشانه ها و چالش های کم خونی در کودکان

شناخت علائم کم خونی در کودکان به والدین کمک می‌کند زودتر متوجه مشکل شوند و قبل از بروز عوارض جدی، برای بررسی و درمان اقدام کنند. این نشانه‌ها معمولاً به‌تدریج ظاهر می‌شوند و ممکن است در ابتدا خفیف باشند.

با این حال، اگر چند مورد از این علائم را در کودک خود مشاهده کردید، بهتر است برای بررسی دقیق‌تر و پیشگیری از عوارض کم خونی در کودکان به پزشک مراجعه کنید.

1. رنگ‌پریدگی پوست از چالش های کم خونی در کودکان

فقر آهن در کودکان خودش را با نشانه‌هایی مثل رنگ‌پریدگی، بی‌حوصلگی یا عصبیت، سرگیجه یا نفس‌نفس زدن نشان می‌دهد.

زردی یا رنگ‌پریدگی پوست، لب‌ها، لثه‌ها یا داخل پلک‌ها از بارزترین نشانه ها کم‌خونی در کودکان است. این نشانه‌ها که بیشتر در بچه‌هایی با پوست روشن دیده می‌شود، نشان می‌دهد که تعداد گلبول‌های قرمز کاهش یافته است.

2. فقر آهن در کودکان و خستگی و ضعف عمومی بدن

یکی از رایج‌ترین چالش های کم خونی در کودکان، خستگی مزمن کودک است. ممکن است کودک زودتر از حد معمول خسته شود، کمتر بازی کند یا حتی برای کارهای ساده روزانه انرژی کافی نداشته باشد. این حالت به علت کمبود اکسیژن در بدن ایجاد می‌شود.

3. تحریک‌پذیری یا تغییرات خلقی از چالش های کم خونی در کودکان

یکی از مشکلات کم خونی در سنین کودکی این است که کودک را زودرنج، عصبی یا بی‌حوصله می‌کند. این تغییرات رفتاری می‌تواند به دلیل کمبود انرژی و تأثیر کم‌خونی بر عملکرد مغز باشد.

4. تنگی نفس یا تپش قلب از علائم کم خونی در کودکان

وقتی بدن اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند، قلب مجبور است سریع‌تر کار کند. به همین دلیل کودک ممکن است هنگام بازی یا فعالیت بدنی دچار نفس‌نفس زدن یا تپش قلب شود، به‌خصوص در موارد شدیدتر کم‌خونی.

5. تأخیر در رشد از چالش های کم خونی در کودکان

یکی از مهم‌ترین عوارض کم خونی در کودکان تاخیر در رشد جسمی و ذهنی و ضعف کودک در یادگیری و تمرکز در مدرسه است.

تاثیر کم خونی بر رشد کودکان یکی از چالش‌های اصلی این بیماری است. رشد کودک ممکن است کندتر از همسالانش باشد یا در تمرکز او تاثیرگذار باشد . همچنین ممکن است سبب اختلال یادگیری در کودکان شود. بنابراین پیشگیری و درمان به‌موقعِ چالش های کم خونی در کودکان اهمیت زیادی دارد.

6. کاهش اشتها یا بی‌میلی به غذا از عوارض کم خونی در کودکان

بی‌اشتهایی یکی دیگر از علائم کم خونی در کودکان است. کودک ممکن است کمتر غذا بخورد یا به غذاهای مورد علاقه‌اش علاقه نشان ندهد که این موضوع می‌تواند باعث تاخیر رشد او شود.

7. چالش های کم خونی در کودکان بر رشد جسمی و تکامل عصبی

کم‌خونی می‌تواند با کاهش اکسیژن‌رسانی به بدن، رشد قدی و وزن‌گیری کودک را مختل کند. این وضعیت بر تکامل عصبی اثر گذاشته و ممکن است باعث ضعف تمرکز، کاهش یادگیری و کندی رشد ذهنی کودک شود.

8. سردرد، سرگیجه یا احساس سبکی سر از نشانه های فقر آهن

کودک ممکن است از سردردهای مکرر، سرگیجه یا احساس سبکی سر شکایت کند که از شایع‌ترین چالش های کم خونی در کودکان است.

9. اختلال عملکرد شناختی و یادگیری از چالش های کم خونی در کودکان

کم خونی و ضعف یادگیری در کودکان نیز با هم مرتبطند. کم خونی کودکان و تاثیر آن بر تمرکز ناشی از کاهش اکسیژن‌رسانی به مغز است که باعث ضعف حافظه و یادگیری در مدرسه و افت تحصیلی می‌شود.

10. سردی دست‌ها و پاها از نشانه های فقر آهن در کودکان

کودکان مبتلا به کم خونی ممکن است از سردی دست و پا، تپش قلب، احساس سبکی در سر و خستگی و ضعف شکایت کنند.

کاهش جریان خون می‌تواند باعث سرد شدن دست و پای کودک شود، حتی زمانی که محیط سرد نیست.

11. افزایش خطر بیماری‌های همراه از چالش های کم خونی در کودکان

کم‌خونی در کودکان می‌تواند خطر ابتلا به عفونت‌های مکرر، مشکلات قلبی و در برخی انواع خاص، اختلالات جدی‌تر خونی را افزایش دهد. کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها باعث می‌شود بدن کودک در برابر بیماری‌ها آسیب‌پذیرتر شود و روند بهبود نیز کندتر پیش برود.

روش های درمان و مبارزه با چالش های کم خونی در کودکان

برای درمان و پیشگیری از کم خونی در کودکان منابع سرشار از آهن و ویتامین را در غذای کودک بگنجانید و جلوی مصرف زیاد فست فود، نوشابه و چای را بگیرید.

درمان خانگی کم‌خونی در کودکان می‌تواند در کنار درمان‌های پزشکی، به‌ویژه در موارد خفیفی مثل فقر آهن در کودکان یا کمبود ویتامین‌ها، نقش حمایتی مؤثری داشته باشد.

با این حال، برای عبور ایمن از چالش های کم خونی در کودکان لازم است علت اصلی کم‌خونی توسط پزشک مشخص شود. در ادامه، به راهکارهای خانگی و کاربردی برای درمان کم خونی در کودکان پرداخته‌ایم.

1. تغذیه مناسب سرشار از آهن

کمبود آهن در کودکان شایع‌ترین علت کم‌خونی است. گنجاندن منابع آهن حیوانی مثل گوشت قرمز، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ و جگر و منابع آهن گیاهی مثل عدس، اسفناج، کشمش، برگه زردآلو، تخمه کدو و غلات غنی‌شده با آهن در برنامه روزانه کودک می‌تواند به افزایش هموگلوبین خون کمک کند.

برای جذب بهتر آهن، می‌توانید این غذاها را همراه با میوه‌هایی مثل پرتقال، کیوی، گوجه‌فرنگی یا فلفل دلمه‌ای به کودک بدهید. یادتان باشد همزمان چای، قهوه یا لبنیات کمتر استفاده شود چون جذب آهن را کم می‌کنند.

2. افزایش مصرف ویتامین‌های ضروری

بعضی ویتامین‌ها برای ساخت گلبول‌های قرمز و مقابله با چالش های کم خونی در کودکان مهم هستند:

• ویتامین B12: در گوشت، ماهی، تخم‌مرغ و لبنیات است.
• فولیک اسید: در سبزیجات برگ سبز، حبوبات، آجیل و نان‌های غنی‌شده موجود است و به پیشگیری از کم‌خونی کمک می‌کند.
  

3. مصرف میوه‌ها و سبزیجات مغذی

مصرف انواع میوه و سبزیجات مثل چغندر، سیب، خرما، انار و اسفناج و کلم بروکلی که سرشار از آهن، آنتی‌اکسیدان و ویتامین C هستند از راه های پیشگیری از کم خونی در کودکان است.

4. مصرف میان‌وعده‌های سالم برای رفع چالش های کم خونی در کودکان

میان‌وعده‌های مقوی می‌توانند تغذیه کودک را کامل‌تر کنند و از کم خونی کودکان و تاثیر آن بر تمرکز بکاهند:

• اسموتی‌های خانگی با اسفناج، موز، توت‌فرنگی و کمی عسل
• آجیل و خشکبار مثل پسته و مویز
• نان سبوس‌دار یا غنی‌شده با آهن همراه با کره بادام‌زمینی

5. افزایش مصرف مایعات و نوشیدنی‌های سالم

آب و نوشیدنی‌های طبیعی مثل آب‌پرتقال، آب‌انار، شیر خرما و شیره انگور به گردش خون و جذب بهتر آهن کمک می‌کنند و جلوی چالش های کم خونی در کودکان را می‌گیرند.

6. ایجاد عادت غذایی سالم مهمترین فاکتور در رفع چالش های کم خونی در کودکان

برای پیشگیری از کم‌خونی و کمک به رشد بهتر فرزندانتان وعده‌های غذایی منظم داشته باشید، غذاهای متنوع تهیه کنید و مصرف فست‌فود، نوشابه و تنقلات را کاهش دهید.

7. مصرف مکمل آهن با مشورت پزشک

برای جبران عوارض کم خونی در کودکان ممکن است مکمل‌های آهن، ویتامین B12 و فولیک اسید و مولتی‌ویتامین‌ها ضروری باشد.

گاهی پزشک برای درمان فقر آهن در کودکان مکمل آهن یا ویتامین تجویز می‌کند. هرگز خودسرانه به کودکان مکمل ندهید چون مصرف بیش‌ازحد آن می‌تواند عوارض شدیدی داشته باشد.

بهترین زمان مصرف مکمل آهن در کودکان

برای اینکه مکمل آهن بهتر جذب شود، اگر ممکن است آن را با معده خالی به کودک بدهید؛ یعنی تقریباً یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد از غذا. در برخی کودکان، برای جلوگیری از دل‌درد یا ناراحتی معده، می‌توان مکمل را همراه با غذا مصرف کرد.

عوارض جانبی مصرف مکمل آهن در کودک

مصرف مکمل آهن در بعضی نوزادان و کودکان ممکن است باعث عوارض زیر شود. بیشتر این علائم پس از چند هفته کاهش می‌یابند یا کاملاً از بین می‌روند. با این حال، اگر این مشکلات ادامه داشت، حتماً با پزشک کودک مشورت کنید تا راهکار مناسبی برای مدیریت چالش های کم خونی در کودکان ارائه دهد.

• دل‌درد و معده درد
• حالت تهوع
• اسهال
• یبوست
• تغییر رنگ مدفوع به سیاه
  

رفع عوارض جانبی مکمل آهن در کودکان

• مصرف مکمل آهن ممکن است باعث تغییر رنگ مدفوع به سبز یا سیاه مایل به خاکستری شود که کاملاً طبیعی است و جای نگرانی ندارد.
• مکمل آهن ممکن است موجب درد شکم، یبوست یا اسهال شود. مصرف آب و مایعات، میوه و سبزیجات کافی می‌تواند این عوارض را رفع کند.
• مکمل آهن را دور از دسترس کودکان نگه دارید، چون مصرف بیش از حد آن بسیار خطرناک است.

تغییر رنگ دندان با مصرف مکمل آهن

مکمل‌های مایع آهن، مثل قطره و شربت، ممکن است باعث رنگ خاکستری روی دندان‌ها یا لثه‌های کودک شوند. این تغییر رنگ معمولاً موقتی است و می‌توان با چند روش ساده آن را کاهش داد:

• قطره آهن را در قسمت عقب دهان کودک بچکانید تا کمتر با دندان‌ها تماس پیدا کند.
• بعد از مصرف مکمل، دندان‌های کودک را مسواک بزنید یا دهانش را با آب بشویید.

با توجه به اهمیت کمبود آهن در کودکان و عوارض آن همیشه لازم است با پزشک معالج کودک مشورت کنید و مطمئن شوید فرزندتان مقدار کافی آهن دریافت می‌کند تا چالش های کم خونی در کودکان به‌خوبی مدیریت شود.

بهترین مکمل‌ها برای درمان کم خونی کودکان

بر اساس نوع و علت کم خونی، کودک ممکن است به مکمل‌ها یا درمان‌های متفاوتی برای رفع چالش های کم خونی در کودکان نیاز داشته باشد:

مکمل آهن

آهن رایج‌ترین درمان کم خونی ناشی از کمبود آهن در کودکان است و به ساخت گلبول‌های قرمز کمک می‌کند.

• فروس سولفات: جذب خوب و رایج‌ترین شکل مکمل آهن
• فروس گلوکونات: ملایم برای معده و مناسب کودکان حساس
• قطره یا شربت آهن: مناسب خردسالان که نمی‌توانند قرص بخورند
• آهن کی‌لیت‌شده: راحت‌تر هضم می‌شود و کمتر باعث ناراحتی معده می‌شود
  

مکمل‌های ویتامین B12

برای رفع چالش های کم خونی در کودکانی که گوشت نمی‌خورند یا مشکل جذب B12 دارند، مصرف منظم قطره یا شربت، قرص جویدنی یا زیرزبانی B12 مفید است.

مکمل‌های فولیک اسید

گاهی برای رفع علائم کم خونی در کودکان مصرف مکمل‌های فولیک اسید هم ضروری است که به صورت شربت، قطره، قرص جویدنی یا کپسول تجویز می‌شود.

مکمل‌های ویتامین C

ویتامین C مستقیماً تاثیری در درمان عوارض کم خونی در  کودکان ندارد، اما جذب آهن را افزایش می‌دهد، می‌‌توانید این مکمل‌ را به‌شکل قرص جویدنی با طعم میوه‌، قرص جوشان، شربت یا پودر محلول در آب به فرزندتان بدهید.

مولتی‌ویتامین‌های مخصوص کودکان

گاهی پزشک برای درمان مشکلات کم خونی در سنین کودکی ترکیبی از آهن، B12، فولیک اسید و سایر ویتامین‌ها را در قالب مولتی‌ویتامین توصیه می‌کند که می‌تواند به شکل شربت مولتی‌ویتامین برای خردسالان و قرص جویدنی یا پاستیلی برای کودکان بزرگ‌تر باشد.

عوارض احتمالی کم‌خونی در کودک

چالش های کم خونی در کودکان به علت ایجادکننده آن بستگی دارد. بعضی انواع کم‌خونی عوارض خفیفی دارند، اما بعضی دیگر می‌توانند باعث مشکلات مکرر و حتی جدی مثل موارد زیر شوند:

• تأثیر کم‌خونی بر رشد کودکان
• درد و ورم مفاصل
• نارسایی یا از کار افتادن مغز استخوان که منجر به کاهش تولید سلول‌های خونی می‌شود.
• افزایش خطر ابتلا به لوسمی (سرطان خون) یا سرطان‌های دیگر
  

برای پیشگیری از کم‌خونی در کودک چه کاری می‌توانم انجام دهم؟

مصرف شیر گاو تا قبل از یک سالگی برای کودک ممنوع است. مصرف بیش‌ازحد شیر تا قبل از 5 سالگی هم مانع جذب آهن در بدن می‌شود.

برخی از انواع کم‌خونی ارثی هستند و نمی‌شود از آن‌ها پیشگیری کرد. اما اگر چالش های کم خونی در کودکان ناشی از فقر آهن باشد، تا حد زیادی قابل‌پیشگیری است. موارد زیر در جلوگیری از فقر آهن در کودکان موثرند:

• تغذیه کودک با شیر مادر یکی از راه‌های پیشگیری از کم خونی در کودکان است. شیر مادر تا حدود ۴ ماهگی آهن مورد نیاز نوزاد را تأمین می‌کند. پس از ۴ ماهگی، طبق نظر پزشک می‌توان مکمل آهن را اضافه کرد.
• شیر خشک غنی‌شده با آهن برای نوزاد انتخاب کنید. این کار نقش مهمی در پیشگیری از کمبود آهن در کودکان دارد.
• تا قبل از یک‌سالگی به کودک شیر گاو ندهید. شیر گاو آهن کافی ندارد و مصرف زیاد آن بین 1 تا 5 سالگی می‌تواند باعث کاهش جذب آهن شود. همچنین مصرف بیش‌ازحد شیر گاو حتی بعد از یک‌سالگی هم مانع جذب آهن می‌شود.
• مواد غذایی سرشار از آهن مانند غلات و سرلاک‌های غنی‌شده با آهن، زرده تخم‌مرغ، گوشت قرمز، سیب‌زمینی و کشمش را پس از شروع غذای کمکی در تغذیه کودک بگنجانید.
• دریافت کافی ویتامین C از خوراکی‌هایی مثل پرتقال، توت فرنگی، کیوی و گوجه جذب آهن در بدن کودک را زیاد می‌کند.
  

برای چالش های کم خونی در کودکان چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر در کودک، حتماً به پزشک مراجعه کنید:

• حملات ناگهانی درد یا مشکلات طحالی
• سرگیجه، کبودی بدون علت، خونریزی لثه، خون دماغ، تپش قلب
• بزرگی کبد یا طحال، ادرار تیره، خستگی شدید

مراجعه به‌موقع به پزشک باعث تشخیص درست و کاستن از چالش های کم خونی در کودکان می‌شود.

سوالات متداول در خصوص چالش های کم خونی در کودکان

در این مطلب از وبلاگ مامانی نو درباره مشکلات کم خونی در سنین کودکی و راه‌های پیشگیری و درمان آن صحبت کردیم. در پایان به چند سوال رایج درباره چالش های کمخونی در کودکان پاسخ می‌دهیم.

منظور از کم خونی در کودکان چیست؟

کم خونی در کودکان و نوزادان به معنی کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون است. این مشکل رایج می‌تواند باعث علائمی مانند تپش قلب، زردی پوست، تنگی نفس، خستگی، سرگیجه و سردرد شود و در موارد شدید عوارض جدی ایجاد کند.

کدام کودکان بیشتر در معرض کم‌خونی هستند؟

کودکانی که یکی یا چند مورد از عوامل زیر را داشته باشند، بیشتر در معرض کم‌خونی هستند: تولد زودرس یا کم‌وزن، مصرف زیاد شیر گاو، رژیم غذایی کم‌آهن یا کمبود برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی، جراحی یا خونریزی زیاد، عفونت‌های طولانی‌مدت، مشکلات کلیوی یا کبدی و سابقه خانوادگی کم‌خونی‌های ارثی. 

تاثیر کم خونی بر رشد کودکان از نظر جسمی و ذهنی چیست؟

کم‌خونی در کودکان می‌تواند رشد جسمی و ذهنی آن‌ها را کند نموده و باعث کاهش تمرکز و یادگیری در مدرسه شود.

علائم کم خونی کودکان چیست؟

تاخیر رشد، تپش قلب، زردی چشم‌، پوست و زبان، سردرد، سرگیجه، سردی دست و پا، کاهش اشتها، نفس نفس زدن، میل زیاد و غیرطبیعی به یخ‌، خاک یا رنگ، تحریک‌پذیری و اختلال تمرکز از نشانه ها کم خونی در کودکان است.

راه‌های تشخیص کم خونی در نوزادان و کودکان کدامند؟

تشخیص اغلب چالش های کم خونی در کودکان با آزمایش خون انجام می‌شود؛ آزمایش‌هایی مثل هموگلوبین، CBC، آهن و فریتین و اسمیر خون برای بررسی وضعیت گلبول‌ها.

مقدار آهن مورد نیاز کودکان چقدر است؟

میزان نیاز روزانه کودکان به آهن در سنین مختلف متفاوت است. کودکان 7 تا 12 ماهه روزانه به 11 میلی‌گرم آهن، 1 تا 3 سال به 7 میلی‌گرم و کودکان 4 تا 8 ساله به 10 میلی‌گرم نیاز دارند. همچنین دختران نوجوان، در سنین عات ماهیانه، روزانه به 15 میلی‌گرم آهن نیاز دارند.

مهم ترین چالش های کم خونی در کودکان کدامند؟

تاخیر در رشد، ضعف یادگیری و تمرکز، تضعیف سیستم ایمنی، تپش قلب، سردرد و اختلال در تکامل عصبی از مهم‌ترین مشکلات کم خونی در سنین کودکی هستند.

آیا درمان‌های خانگی در رفع کم خونی کودک موثر هستند؟

اگر کم‌خونی ناشی از تغذیه نامناسب یا کمبود آهن باشد، درمان خانگی مثل اصلاح رژیم غذایی می‌تواند موثر باشد. اما در صورتی که دلیل کم‌خونی مشکلات ژنتیکی یا عوامل ریشه‌ای‌تر باشد، لازم است حتماً به پزشک مراجعه شود.

آیا شیر گاو منبع خوبی برای آهن مورد نیاز کودکان است؟

خیر. آهن موجود در شیر گاو به اندازه کافی در بدن جذب نمی‌شود. مصرف بیش‌ازحد شیر گاو هم ماتع جذب آهن می‌شود.

مواد غذایی و میوه‌های مفید برای درمان کم خونی در کودکان چیست؟

برای در امان ماندن از چالش های کم خونی در کودکان می‌توانید بعد از شش ماهگی مواد غذایی آهن‌دار مثل گوشت، ماهی، حبوبات مثل عدس و لوبیا، اسفناج، بروکلی، شکلات تلخ، تخم مرغ و آجیل‌های خون‌ساز مثل پسته، مویز و برگه زردآلو را در برنامه غذایی او بگنجانید.