تنبیه کودک از نظر روانشناسی؛ عوارض تنبیه بدنی + ویدئو آموزشی

تنبیه کودک از نظر روانشناسی موضوعی پیچیده و قابل‌تامل است. به طور کلی تنبیه به معنای استفاده از پیامدهای ناخوشایند برای کاهش یک رفتار است. هدف اصلی تنبیه و مجازات ایجاد ارتباط بین رفتار و پیامدهای منفی آن است و زمانی که این ارتباط شکل می‌گیرد، انتظار می‌رود احتمال بروز دوباره آن رفتار کمتر شود. تنبیه می‌تواند شامل محروم کردن کودک از زمان استفاده از وسایل الکترونیکی مثل موبایل یا تبلت و یا امتیاز منفی باشد.

در ادامه این مطلب بلاگ مامانی نو تصمیم داریم به طور ویژه از دیدگاه یک روانشناس کودک خانم کوثر یاوری موضوع تنبیه کودکان از نظر روانشناسی را بررسی نماییم.

تعریف تنبیه یا کتک زدن کودک در روانشناسی

سوالی که ممکن است ذهن بسیاری از والدین را درگیر کند این است که آیا تنبیه یا کتک زدن کودک از نظر روانشناسی مجاز است؟ در روانشناسی تنبیه به هر تغییر رفتاری گفته می‌شود که پس از یک رفتار رخ دهد و احتمال تکرار آن رفتار در آینده را کم کند. هدف از تنبیه کاهش یافتن یک رفتار یا توقف آن است.

متخصصان روانشناسی تنبیه بدنی کودک و همینطور مجازات‌های منفی از جمله باج‌گیری عاطفی از کودک، تحقیر و تهدید کودک، داد زدن یا سرزنش کودک را نامناسب می‌دانند و به والدین استفاده از روش‌های مثبت را توصیه می‌کنند. برای مثال تقویت رفتارهای مثبت کودک و توضیح و گفت و گو با کودک در مورد رفتار نامناسب او می‌تواند جایگزین بهتری برای تنبیه بدنی باشد.

انواع تنبیه کودک از نظر روانشناسی

وقتی صحبت از تنبیه می‌شود اولین چیزی که به ذهن می‌رسد اعمال پیامدهای منفی مانند تنبیه بدنی یا سرزنش است. با این حال تنبیه کودک از نظر روانشناسی می‌تواند بسیار متفاوت باشد. تنبیه می‌تواند شامل گرفتن چیزهای خوب مانند از دست دادن امتیاز یا یک پاداش باشد. تنبیه کودکان از نظر روانشناسی شامل دو نوع مثبت و منفی است که در ادامه به آن می‌پردازیم.

تنبیه مثبت

منظور از تنبیه مثبت چیست؟ چطور یک تنبیه می‌تواند مثبت باشد؟ در روانشناسی تنبیه کودک، مثبت به معنای افزودن چیزی ناخوشایند است. تنبیه مثبت در واقع نوعی تنبیه است که با عنوان تنبیه از طریق افزودن نیز شناخته می‌شود.

تنبیه مثبت شامل ارائه‌ی یک محرک آزارنده پس از بروز رفتار است. برای مثال وقتی یک دانش‌آموز بدون اجازه وسط کلاس صحبت کند، معلم ممکن است او را به خاطر قطع کردن صحبت‌های خود سرزنش کند.

تنبیه منفی

در خصوص تنبیه منفی در مبحث تنبیه کودک از نظر روانشناسی، واژه‌ی منفی به معنای گرفتن یا حذف کردن چیزی است. تنبیه منفی با عنوان تنبیه از طریق حذف نیز شناخته می‌شود.

تنبیه منفی شامل گرفتن یک محرک مطلوب پس از بروز رفتار نامطلوب است. برای مثال اگر همان دانش‌آموز دوباره وسط کلاس بدون اجازه صحبت کند، معلم به او می‌گوید به دلیل رفتارش اجازه‌ی شرکت در زنگ تفریح را ندارد.

روش های رایج تنبیه کودکان

روش‌های مختلف تنبیه کودکان معمولا شامل این موارد می‌شود:

تنبیه بدنی

والدین کمتر از تنبیه بدنی استفاده می‌کنند اما هنوز هم برخی برای ساکت‌کردن کودک از روش‌های خشن بهره می‌برند. این شیوه‌ها مانند کشیدن گوش کودک یا ضربه با چوب و خط‌کش، می‌تواند بسیار آسیب‌زا باشد. تنبیه بدنی کودک از نظر روانشناسی احتمال ابتلا به اختلالات رفتاری را افزایش می‌دهد.

تنبیه کلامی

یکی دیگر از روش های تنبیه کودکان که اغلب والدین ممکن است از آن استفاده کنند، تنبیه کلامی است. با این حال باید به خاطر داشته باشید که در مبحث تنبیه کودک از نظر روانشناسی هر گونه تنبیه کلامی از جمله سرزنش، تهدید یا داد زدن نه تنها کودک را متوجه اشتباهات نمی‌کند، بلکه باعث لجبازی و مقاومت بیشتر او نیز می‌شود.

تنبیه عاطفی

یکی از بدترین روش‌های تنبیه کودکان از نظر روانشناسی، تنبیه عاطفی از طریق قهر و بی‌توجهی والدین به فرزندان است. این روش تنبیه رشد عاطفی کودک را مختل می‌کند.

تنبیه ابزاری

روش تنبیه ابزاری زمانی است که والدین فرزند خود را از استفاده از وسایل یا تفریحات خاصی محروم می‌کنند. با این حال در روانشناسی تنبیه کودک، اگر این محرومیت ربطی به رفتار نادرست نداشته باشد، اثر اصلاحی ندارد بعلاوه این روش تنبیه کودک زمانی موثر است که تنبیه متناسب با خطا باشد و کودک از این جریمه آگاه باشد.

تنبیه کودک از نظر روانشناسی صحیح است یا خیر؟

روانشناسی کودک به طور کلی تنبیه را رد نمی‌کند  اما بهترین روش تنبیه کودک از نظر روانشناسی، روشی است که با برنامه‌ریزی صحیح و در نظر گرفتن سلامت روح و روان کودک در نظر گرفته شود.

در تنبیه بچه ها از منظر روانشناسی باید به این نکته توجه کنید که تنبیه باید اصلاح‌کننده‌ی رفتار کودک باشد و باعث ایجاد باور یا رفتار اشتباه در او نشود. بعلاوه اینکه تنبیه باید متناسب با ویژگی‌های شخصیتی کودک باشد و هرگز از حساسیت‌ها یا ترس‌های کودک برای تنبیه او استفاده نشود.

تنبیه کودکان از نظر روانشناسی: آیا تنبیه کودک موثر است؟

تنبیه زمانی بیشترین احتمال را برای کاهش رفتار نامطلوب دارد که بلافاصله پس از رفتار اعمال شود و به‌طور پیوسته مورد استفاده قرار گیرد.

اگرچه تنبیه در برخی موارد می‌تواند موثر باشد اما در خیلی از موارد نیز تنبیه باعث کاهش رفتار نامطلوب نمی‌شود. اما چرا تنبیه در برخی موارد موثر است و در برخی دیگر نه؟ تنبیه کودک از نظر روانشناسی به دو فاکتور زمان‌بندی و ثبات مرتبط است که می‌توانند در اثربخشی تنبیه در موقعیت‌های مختلف نقش داشته باشند. در ادامه بیشتر در این مورد توضیح می‌دهیم:

زمان تنبیه

در تنبیه کودکان از نظر روانشناسی، زمان‌بندی فاکتور مهمی است. در واقع تنبیه زمانی موثر است که بلافاصله پس از وقوع رفتار اعمال شود. وقتی تنبیه و مجازات مدت‌ها پس از یک رفتار نامطلوب انجام شود، اثرگذاری آن را کم می‌کند.

ثبات در تنبیه

در مبحث تنبیه کودک از نظر روانشناسی، تنبیه زمانی نتیجه‌ی بهتری خواهد داشت که ثبات داشته باشد. اعمال تنبیه برای هر بار وقوع یک رفتار کار دشواری است. اگر رفتار نامطلوب کودک هر بار اصلاح نشود، این رفتار دوباره تکرار خواهد شد.

بهترین روش تنبیه کودک از نظر روانشناسی

روش‌های تنبیهی مورد تایید روانشناسی از جمله روش‌های پاداش و محرومیت از بهترین روش‌های تنبیه کودکان از نظر روانشناسی هستند. به این ترتیب کودک یاد می‌گیرد هر رفتار دارای عواقبی است و در صورت رفتار اشتباه باید جریمه آن را بپردازد. با این حال این روش فقط زمانی موفق است که قوانین والدین روشن و پایدار بوده و کودکان از آن آگاه باشند.

بدترین روش تنبیه کودک از نظر روانشناسی

از بدترین روش‌های تنبیه می‌توان به روش‌هایی اشاره کرد که در آن والدین به شرایط کودک اهمیت نمی‌دهند. برای مثال تنبیه بدنی و کتک زدن کودک بدترین روش تنبیه کودک از نظر روانشناسی است حتی اگر والدین باور داشته باشند این تنبیه از روی نفرت نیست.

پیامدهای منفی تنبیه بدنی کودک از نظر روانشناسی

تنبیه بدنی کودکان باعث واکنش‌های روانی و فیزیولوژیکی مضر مانند درد، انواع ترس در کودکان، خشم، اضطراب و استرس هورمونی می‌شود. این روش بر سیستم‌های عصبی، قلبی‌عروقی و عملکرد مغز تأثیر منفی گذاشته و سلامت کودک را تهدید می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد حتی تنبیه بدنی خفیف هم می‌تواند آسیب‌های قابل‌توجهی داشته باشد. در ادامه در مورد پیامدهای تنبیه بدنی کودکان از نظر روانشناسی بیشتر توضیح می‌دهیم:

1. تنبیه بدنی کودک و تشدید رفتارهای پرخاشگرانه

تنبیه بدنی کودکان باعث می‌شود آن‌ها خشونت را به‌عنوان رفتاری طبیعی در روابط اجتماعی بپذیرند و این باعث تشدید رفتار پرخاشگری در تعامل با دیگران می‌شود.

تحقیقات نشان می‌دهد حتی تنبیه‌های فیزیکی خفیف با رفتارهای ضداجتماعی و گرایش به اعمال مجرمانه در بزرگسالی مرتبط است. در نتیجه، این روش تربیتی تنبیه کودک از نظر روانشناسی نه تنها رفتار مناسب را آموزش نمی‌دهد، بلکه کودکان را به سمت پرخاشگری و آسیب اجتماعی هدایت می‌کند.

2. تأثیر تنبیه بدنی بر رشد شناختی کودک

طبق دیدگاه اجتماعی-فرهنگی، کودکان در تعامل با دیگران رشد می‌کنند و روش‌های کلامی مانند توضیح و استدلال باعث تحریک رشد شناختی آنها می‌شود. به این ترتیب تنبیه بدنی می‌تواند رشد ذهنی کودک را کند کند و ترس ناشی از آن نیز بر قدرت یادگیری و کشف دنیای اطراف تاثیر منفی می‌گذارد. بنابراین روش‌های گفت‌وگو محور بهتر و موثرتر از تنبیه بدنی هستند.

3. تاثیر تنبیه کودک در ارتباط فرزند با والدین

یکی دیگر از تاثیرات منفی تنبیه بدنی کودک از نظر روانشناسی، آسیب به روابط بین والدین و فرزندان است. دلبستگی ایمن از طریق تعاملات گرم و مثبت بین بچه‌ها با والدین شکل می‌گیرد و تنبیه بدنی می‌تواند به این سبک دلبستگی آسیب بزند. تنبیه بدنی بچه ها باعث تضعیف ارتباط کودک با والدین و مانع از دلبستگی ایمن می‌شود. پس قبیل از هر چیز باید یاد بگیریم چگونه والدین صبوری باشیم و رفتار مناسبی را از خود نشان دهیم.

4. تنبیه بدنی و اثرات آن بر سلامت روان کودک

آنچه در تنبیه کودک از نظر روانشناسی بسیار مهم است، تاثیر تنبیه بدنی بر سرکوب خشم و بروز مشکلات سلامت روان در کودکان است. تنبیه بدنی می‌تواند با مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی، پایین آمدن عزت نفس در کودکان، خودآزاری، اعتیاد به مواد مخدر و همینطور بی‌ثباتی عاطفی در بزرگسالی شود.

5. تأثیر منفی تنبیه بدنی بر سلامت جسمانی کودک

تنبیه بدنی کودکان می‌تواند باعث آسیب‌های جسمی مستقیم مانند جراحت شدید، ناتوانی یا حتی مرگ شود. از عوارض غیرمستقیم آن نیز می‌توان به چاقی، میگرن، سرطان، آرتریت و بیماری‌های قلبی عروقی اشاره کرد.

6. لجبازی کودک و تکرار اشتباهات

کتک زدن و تنبیه بدنی تاثیر مثبتی ندارد و حتی می‌تواند باعث افزایش لجبازی کودک شود. این روش تنبیه کودک از نظر روانشناسی باعث افزایش بدرفتاری و تکرار اشتباهات شده که در نتیجه تنبیه تکرار خواهد شد. بعلاوه کتک زدن کودکان باعث کاهش مسئولیت‌پذیری و خودکنترلی کودکان می‌شود. افرادی که در کودکی دائما تنبیه شده‌اند، در بزرگسالی از زور برای رسیدن به خواسته‌های خود استفاده می‌کنند.

7. افزایش اختلالات رفتاری

از عواقب تنبیه بدنی کودک می‌توان به افزایش شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان  اشاره کرد. کودکانی که دائما مورد تنبیه بدنی قرار گرفته‌اند، می‌آموزند از زور و اجبار برای رسیدن به خواسته‌های خود برسند. در نتیجه این روش تنبیه کودک از نظر روانشناسی با افزایش رفتارهایی مانند پرخاشگری همراه خواهد بود.

جایگزین‌های مناسب برای تنبیه کودکان

احتمالا این سوال برای شما پیش آمده که به جای تنبیه از چه روشی می‌توان استفاده کرد. در ادامه به معرفی جایگزین‌های موثر تنبیه کودک از نظر روانشناسی می‌پردازیم:

1.جایگزینی رفتارهای مطلوب به جای رفتارهای نامطلوب

در روش‌های تربیتی و تنبیهی کودکان بهترین راه این است که به جای تمرکز بر رفتارهای نادرست و اشتباهات کودکان، باید بر رفتارهای درست آنها تاکید شود. برای مثال وقتی کودک حین بازی کاری اشتباه انجام می‌دهد نباید او را سرزنش کنید. در مقابل، زمانی که رفتار سالم نشان می‌دهد باید او را تشویق کرد.

کاهش و حذف مستقیم رفتارهای نامطلوب

در روش کاهش و حذف رفتارهای نادرست تلاش بر این است که رفتارهای نادرست تا حد ممکن کم شود. در ادامه بیشتر در رابطه با این روش تنبیه کودک از نظر روانشناسی توضیح می‌دهیم:

محدود کردن واقع‌بینانه فرصت‌ها

رعایت قوانین و محدودیت‌ها در بچه‌ها به خاطر خودکنترلی پایین و رشد ناکامل مغزی سخت است. با تعیین محدودیت‌های واضح، منسجم و متناسب با سن و توضیح درست آن‌ها، می‌توان مسئولیت‌پذیری کودکان را افزایش داد.

تذکر و توضیح

اگر کودک رفتار نادرست یا خطرناکی از خود نشان می‌دهد، با او در این مورد صحبت کنید و برایش توضیح دهید که چرا آن رفتار نادرست است و نباید تکرار شود.

پیامدهای منفی برای رفتارها

آنچه در تنبیه کودک از نظر روانشناسی حائز اهمیت است، تعیین پیامدهای منفی متناسب با رفتار نادرست است. برای مثال اگر کودک کار اشتباهی انجام داده که باعث شده زمان مادر صرف مرتب کردن خانه شود، میتوانید یک محرومیت از بازی در پارک که قبلا برنامه ریزز کرده بودید تعیین کنید، با لحنی حاکی از اینکه علی رغم میل باطنی شما به دلیل زمان صرف شده برای مرتب کردن خانه دیگر فرصتی برای بیرون رفتن نمانده.

تشویق رفتارهای درست

تشویق رفتارهای درست به جای سرزنش رفتارهای نادرست از بهترین گزینه‌ها در تنبیه کودکان از نظر روانشناسی است. کودک را تشویق به کارهای درست کنید و هر بار که رفتار درستی دارد، او را تحسین کنید.

اجتناب از توجه طلبی کودکان

کودکان معمولا به دنبال جلب‌توجه هستند. شما می‌توانید از این موضوع برای آموزش نظم و انضباط به آنها استفاده کنید. به این معنی که رفتارهای درست کودک را تشویق و تحسین کنید و به رفتارهای نادرست آنها بی‌توجهی کنید.

گاهی اوقات هیچ کاری نکردن بهتر است

اینکه همیشه بخواهید به رفتارهای کودک واکنش نشان دهید باعث لجبازی کودک می‌شود. بنابراین سعی کنید گاهی اوقات نسبت به رفتارهای نادرست او بی‌توجه باشید. نادیده گرفتن رفتارهای نامطلوب می‌تواند باعث کاهش و در نهایت حذف آنها شود.

برنامه‌ریزی برای پیشگیری از رفتارهای اشتباه

در خیلی از موارد رفتارهای کودکان قابل پیش‌بینی است. برای مثال برای جلوگیری از پرخوری کودکان از قبل برنامه داشته باشید و با کودک خود در این مورد صحبت کنید.

معایب تنبیه کودک از نظر روانشناسی

تنبیه کودکان از نظر روانشناسی با معایب نیز همراه است. اول از همه اینکه تغییرات رفتاری پس از تنبیه ممکن است موقتی باشند و رفتار تنبیه شده معمولا پس از حذف پیامدهای منفی دوباره تکرار می‌شود. می‌توان گفت مهم‌ترین ضعف کوتاه مدت تنبیه این است که اطلاعاتی در مورد رفتار مطلوب یا مناسب نمی‌دهد. در واقع کودک ممکن است یاد بگیرد از برخی رفتارها اجتناب کند اما یاد نمی‌گیرد به جای آن چه رفتاری داشته باشد.

عواقب طولانی مدت تنبیه کودکان

نکته‌ای که در تنبیه کودکان باید در نظر داشته باشید این است که تنبیه می‌تواند پیامدهای ناخواسته و نامطلوب نیز داشته باشد. در مبحث تنبیه کودک از نظر روانشناسی، تحقیقات نشان داده که تنبیه بدنی یا فیزیکی می‌تواند منجر به رفتارهای ضداجتماعی، پرخاشگری و بزهکاری شود.

تنبیه بدنی کودک از نظر روانشناسی نه تنها پیامد مثبت ندارد بلکه مشکلات رفتاری را افزایش می‌دهد و با مشکلاتی مانند ضعف در سلامت جسمی، افزایش مشکلات روانی، اختلال در رشد شناختی و روان‌اجتماعی، افزایش پرخاشگری و خشونت و همینطور نتایج ضعیف‌تر تحصیلی همراه باشد.

سوالات متداول در خصوص تنبیه کودک از نظر روانشناسی

در ادامه به برخی از پرسش‌های رایج در خصوص تنبیه کودکان از نظر روانشناسی پاسخ می‌دهیم:

تنبیه بدنی کودک از نظر روانشناسی چه دلیلی دارد؟

تنبیه کودکان به منظور اصلاح رفتارهای اشتباه آنها انجام می‌شود اما از منظر روانشناسی، تنبیه بدنی کودکان اثر منفی در کوتاه مدت و به طور ویژه در بلند مدت دارد.

عوارض منفی تنبیه کودکان از نظر روانشناسی چیست؟

از عوارض تنبیه بدنی کودک می‌توان به افزایش لجبازی و پرخاشگری، اختلالات رفتاری، استرس و اضطراب و افت تحصیلی و همینطور کاهش ضریب هوشی اشاره کرد.

تنبیه بدنی کودکان چه عواقبی دارد؟

از مهم‌ترین عواقب تنبیه بدنی کودکان می‌توان به کاهش ضریب هوشی و افزایش پرخاشگری و لجبازی در آنها اشاره کرد.

بهترین روش های جایگزین برای تنبیه کودک چیست؟

به عنوان روش جایگزین تنبیه کودک از نظر روانشناسی باید روش تشخیص درست از غلط را به او یاد بدهید و با تعیین محدودیت‌های واقع‌بینانه و تشویق رفتارهای درست او را به سمت رفتارهای مثبت سوق دهید.

چگونه تنبیه کودک را جبران کنیم؟

در وهله‌ی اول بهتر است کودک را تنبیه نکنید و در صورت تنبیه نیز از او معذرت‌خواهی کرده و به کودک اطمینان دهید که دیگر این کار را نخواهید کرد.

روش تنبیه کودک 8 ساله چیست؟

برای تنبیه کودک ۸ ساله، بهتر است از روش‌های اصلاحی مانند توضیح اشتباه، محدود کردن موقت فعالیت‌ها یا محرومیت از امتیازات استفاده شود تا رفتار اشتباه اصلاح شود.

بهترین روش تنبیه کودک 5 ساله چیست؟

در تنبیه کودک از نظر روانشناسی توجه به سن و ویژگی‌های شخصیتی کودک بسیار مهم است. برای تنبیه کودک 5 ساله می‌توانید از روش‌های تنبیه مثبت و منفی استفاده کنید. برای مثال رفتارهای درست او را تشویق کنید و به جای تنبیه فیزیکی از زمان استراحت کوتاه استفاده کنید.

منبع: verywellmind

دوره بدون فریاد