افسردگی در کودکان: علت و علائم + روش‌های درمان افسردگی در کودکان!

افسردگی در کودکان با ناراحتی‌های معمول و احساسات روزمره‌ای که کودکان در فرآیند رشد تجربه می‌کنند، متفاوت است. صرف اینکه کودکی غمگین به نظر می‌رسد لزوما به این معنا نیست که افسردگی دارد. اما اگر این غم و اندوه به صورت مداوم ادامه یابد و در فعالیت‌های اجتماعی، علاقه‌ها، تکالیف مدرسه یا زندگی او اختلال ایجاد کند، ممکن است نشان‌دهنده‌ی وجود اختلال افسردگی باشد. علت افسردگی در کودکان می‌تواند مشکلات خانوادگی، حوادث زندگی، محیط یا بیماری باشد. درمان افسردگی در کودکان از طریق مشاوره‌های روان‌شناختی یا دارودرمانی انجام می‌شود. در ادامه این مطلب بلاگ مامانینو بیشتر در اینباره صحبت خواهیم کرد.

افسردگی در کودکان چیست؟

افسردگی در کودکان یک اختلال خلقی است که می‌تواند باعث حس غم، تحریک‌پذیری یا ناامیدی در آنها شود. کودکان اغلب نوسانات خلقی دارند و ممکن است به خاطر نمره‌ی بد یا اختلاف با دوستان برای مدتی احساس غمگینی یا تحریک‌پذیری داشته باشند که بعد از مدتی دوباره خوب می‌شوند. اما افسردگی متفاوت است.

اگر فرزند شما افسردگی داشته باشد، غم و اندوه او بیش از دو هفته باقی می‌ماند. آنها همچنین ممکن است ناامید یا تحریک‌پذیر باشند و این افسردگی بر خواب، اشتها یا روابط آنها با دیگران تاثیر بگذارد. همچنین افسردگی می‌تواند مانع از لذت بردن کودک از چیزهایی شود که قبلا دوست داشته است و در موارد شدید نیز با افکار خودکشی همراه باشد. با مشاهده علائم افسردگی در کودکان حتما به فکر کمک به آنها باشید.

انواع افسردگی در کودکان

افسردگی در کودکان انواع مختلفی می‌تواند داشته باشد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم.

اختلال افسردگی اساسی (MDD)

اختلال افسردگی اساسی که برخی آن را افسردگی بالینی می‌نامند، شناخته‌شده‌ترین نوع افسردگی در کودکان است. اگر کودک به این اختلال مبتلا باشد، ممکن است احساس غمگینی یا ناامیدی کند یا به راحتی عصبانی شود. کودک ممکن است در خوابیدن مشکل داشته باشد یا بیش از حد بخوابد. همچنین ممکن است علاقه‌ی خود را به فعالیت‌هایی که قبلا دوست داشته، از دست بدهد و احساس کند از خانواده و دوستان خود جدا شده است.

اختلال ملال پیش از قاعدگی (PMDD)

این وضعیت ممکن است پس از اولین قاعدگی کودک رخ بدهد (این مساله یک استثنا است که به طور خاص درباره‌ی کودکانی است که دچار بلوغ زودرس هستند و زودتر از زمان معمول وارد مرحله نوجوانی شده‌اند). اگر کودک شما به PMDD (اختلال نارسایی پیش از قاعدگی) مبتلا باشد، ممکن است علائم افسردگی یا اضطراب را حدود یک هفته قبل از شروع قاعدگی هر ماه تجربه کند و در این شرایط کودک بیشتر از حالت عادی عصبانی شده یا گریه می‌کند و ممکن است در تمرکز کردن نیز مشکل داشته باشد.

کودک ممکن است در هفته قبل از قاعدگی تحریک‌پذیرتر باشد و توانایی او در کنار آمدن با مسائل روزمره کاهش یابد. همچنین ممکن است علائم فیزیکی مانند گرفتگی‌های قاعدگی، دردهای بدنی، حساسیت سینه‌ها و خستگی را تجربه کند.

اختلال خلقی فصلی (SAD)

علائم این اختلال شبیه به علائم اختلال افسردگی اساسی است اما با تغییر فصل‌ها ظاهر و ناپدید می‌شود. معمولا علائم در ماه‌های تاریک و سرد زمستان شایع‌تر است ولی این نوع افسردگی در کودکان ممکن است در هر فصلی رخ بدهد.

اختلال سازگاری همراه با خلق افسرده

کودکان مبتلا به این اختلال اغلب دچار انفجار خشم می‌شوند که متناسب با سن آنها نیست. انها ممکن است به صورت فیزیکی یا کلامی پرخاشگری کنند. زمانی که کودک دچار خشم می‌شود یا به شما واکنش تندی نشان می‌دهد، ممکن است به نظر نیاید که ناراحت است. اگر فکر می‌کنید رفتار کودک با سن او همخوانی ندارد حتما با پزشک یا روان‌شناس صحبت کنید.

اختلال دیستایمیا

این وضعیت از اختلال افسردگی اساسی خفیف‌تر است. علائم مشابهی دارد که طولانی‌تر باقی می‌مانند. علائم ممکن است برای سال‌ها ظاهر و ناپدید شوند. ممکن است به نظر برسد که تغییرات خلقی بخشی از شخصیت کودک است اما درمان می‌تواند موثر باشد.

افسردگی در کودکان و نوجوانان چقدر شایع است؟

حدود 3% از کودکان و نوجوانان بین 3 تا 17 سال به افسردگی مبتلا هستند. این مشکل در نوجوانان شایع‌تر از کودکان است. تقریبا 1 نفر از هر 5 نوجوان مبتلا به افسردگی شدید تشخیص داده شده است و این تنها مربوط به کسانی است که تشخیص رسمی دریافت کرده‌اند. تعداد واقعی احتمالا خیلی بیشتر است. افسردگی در کودکان و نوجوانانی که به بیماری‌های مزمن مانند دیابت، صرع، دردهای مزمن و یا آسم مبتلا هستند، نرخ افسردگی ممکن است بیشتر هم باشد.

علائم افسردگی در کودک: چگونه می توانم بفهمم فرزندم افسرده است؟

مشکل افسردگی در کودکان ممکن است متفاوت از بزرگسالان به نظر برسد و هر کودک نیز نشانه‌ها و علائم متفاوتی داشته باشد. نشانه‌ها و علائم افسردگی در کودک شامل این موارد می‌شود:

• تغییر خلق و خو. کودک ممکن است غمگین‌تر یا تحریک‌پذیرتر از حد معمول به نظر برسد و اغلب اوقات این احساس را دارد.
• عدم علاقه به فعالیت‌های سرگرم‌کننده
• سطح انرژی پایین یا خستگی عمومی
• خودگویی‌های منفی یا عزت نفس پایین. ممکن است بشنوید که فرزندتان چیزهای منفی درباره خودش بگوید و احساس بی‌ارزشی بکند.
• کمتر یا بیش از حد معمول غذا خوردن
• مشکل در خوابیدن یا خواب زیاد

علت افسردگی در کودکان چیست؟

افسردگی می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود و شرایط هر کودک نیز متفاوت است. افسردگی در کودکان ممکن است ناشی از محیط باشد و یا از خانواده به ارث برسد. عواملی که ممکن است بر سلامت روان نوزادان و کودکان نوپا تأثیر بگذارند عبارتند از:

• تجربه‌ی رویدادهای آسیب‌زا مانند مرگ یکی از اعضای خانواده
• سوءاستفاده
• بیماری یا ناتوانی جسمی
• تولد زودرس (نارس بودن)
• بی‌خانمانی
• داشتن والدین با مشکلات روانی مانند افسردگی پس از زایمان

کودکان 5 تا 11 ساله با تغییرات جدیدی مواجه می‌شوند که می‌تواند بر سلامت روان آنها تاثیر بگذارد؛ مانند:

• اضطراب جدایی به ویژه در موقعیت‌های جدید
• ترس یا فوبیاهای جدید
• مشکل در روابط یا مورد ازار و قلدری قرار گرفتن

کودکانی که دارای شرایط دیگر مانند اختلال طیف اوتیسم، ناتوانی یادگیری، اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی یا ناتوانی‌های قابل‌توجه هستند، بیشتر در معرض افسردگی قرار دارند. همچنین بیماری روانی یکی از اعضای خانواده نیز احتمال افسردگی در کودکان را افزایش می‌دهد. کودکان ممکن است بدون دلیل مشخص نیز به افسردگی دچار شوند و این‌که علت واضحی وجود ندارد به این معنا نیست که کودک افسرده نیست.

عوامل خطرناک و هشدار دهنده برای کودکان مبتلا به افسردگی

اگرچه کودک ممکن است نتواند احساسات خود را بیان کند یا مایل به بیان آن نباشد اما والدین یا مراقبان می‌توانند علائم هشداردهنده افسردگی در کودکان یا نوجوانان را مشاهده و شناسایی کنند. برخی از علائم هشداردهنده که باید به آنها توجه شود شامل این موارد می‌شود:

• تغییر در خلق و خو و رفتار کودک
• خشم و تحریک‌پذیری زیاد
• افزایش یا کاهش خواب
• افزایش یا کاهش اشتها
• افت تحصیلی
• افزایش و ابراز افکار منفی
• ابتلا به بیماری‌های جسمی مانند معده درد
• سرپیچی از قوانین خانواده
• صحبت از خودکشی و مرگ

خطر خودکشی در کودکان افسرده

افسردگی شدید در کودک می‌تواند با افکار خودکشی و یا حتی انجام رفتارهای خودکشی همراه باشد. اگر کودک شما نشانه‌های افسردگی دارد، بهتر است به علائم هشداردهنده او توجه کنید و به او کمک کنید تا درمان شود.

علائم هشداردهنده خطر خودکشی در کودکان افسرده

والدین باید به طور ویژه به علائمی که ممکن است نشان‌دهنده خطر خودکشی در کودک باشد، توجه کنند. نشانه‌های هشداردهنده رفتار خودکشی در کودکان می‌تواند شامل این موارد باشد:

• افزایش علائم افسردگی در کودکان مانند تغییرات در الگوی خواب، غذاخوردن یا فعالیت‌ها
• انزوای اجتماعی از جمله جدا شدن از خانواده
• صحبت کردن درباره خودکشی، ناامیدی یا درماندگی
• افزایش رفتارهای نادرست
• افزایش رفتارهای پرخطر
• بروز مکرر حوادث و اتفاقات
• سوءمصرف مواد
• تمرکز بر موضوعات منفی و مرگبار
• صحبت درباره مرگ و مردن
• گریه زیاد یا کاهش بروز احساسات
• بخشیدن وسایل شخصی به دیگران

اگر فکر می‌کنید فرزند شما افسرده است، زمانی را به گوش دادن به نگرانی‌های او اختصاص دهید. هرگز فکر نکنید مساله جدی نیست، یک مشکل ممکن است از نظر او بسیار واقعی و مهم باشد. حفظ ارتباط با کودک بسیار مهم است حتی اگر به نظر می‌رسد تمایل به کناره‌گیری دارد. به جای دستور دادن به او، به حرف‌هایش گوش دهید و اطلاعات بیشتری در مورد نگرانی‌هایش پیدا کنید. اگر حس می‌کنید نمی‌توانید با فرزند خود ارتباط برقرار کنید، از کمک حرفه‌ای بهره بگیرید.

عوارض افسردگی دوران کودکی چیست؟

کودکان مبتلا به افسردگی در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به اختلالات اضطرابی و سوء مصرف مواد هستند. آنها ممکن است با مشکلاتی در مدرسه مواجه شوند و همچنین در معرض خطر خودکشی بیشتری هستند. اگرچه این علائم نگران‌کننده هستند اما مهم است به یاد داشته باشید که درمان‌هایی برای افسردگی در کودکان وجود دارد. حتما از توصیه‌های پزشک پیروی کنید و از روان‌شناس کمک بگیرید.

افسردگی در کودکان چگونه تشخیص داده می‌شود؟

اگر فکر می‌کنید فرزندتان علائم افسردگی دارد، با یک پزشک یا روانشناس مشورت کنید. پزشک ابتدا شرایطی که ممکن است باعث مشکلات خلقی کودک شده باشد را بررسی می‌کند. بیماری‌هایی که می‌توانند علائم افسردگی ایجاد کنند عبارتند از:

• کم‌خونی
• دردهای مزمن
• ضربه‌ی مغزی
• دیابت
• صرع
• کم‌کاری یا پرکاری تیروئید
• مونونوکلئوز
• کمبود ویتامین D

اگر پزشک نتواند تغییرات خلقی کودک را با یک مشکل جسمی مرتبط کند، ممکن است شما را به متخصص سلامت روان مانند مشاور، روانشناس کودک یا روانپزشک ارجاع دهد. متخصص با شما و فرزندتان صحبت می‌کند و با بررسی علائم اطلاعات بیشتری در مورد وضعیت او جمع‌آوری می‌کند.

افسردگی در کودکان چگونه درمان می‌شود؟

دو روش اصلی برای درمان افسردگی در کودکان وجود دارد که شامل گفتاردرمانی و روان‌درمانی می‌شود. هر یک از این درمان‌ها به تنهایی ممکن است موثر باشد اما معمولا ترکیب آنها نتایج بهتری به همراه دارد.

درمان شناختی رفتاری

درمان شناختی-رفتاری به کودکان کمک می‌کند که نگاه مثبت‌تری به خود، گذشته و آینده داشته باشند. این روش به آنها می‌آموزد که چگونه اضطراب و رفتارهای منفی خود را مدیریت کنند و مهارت‌های مقابله‌ای و تکنیک‌های ارام‌سازی را یاد بگیرند.

داروها

رایج‌ترین داروهای ضدافسردگی برای کودکان، مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) هستند. این داروها سطح سروتونین در مغز کودک را افزایش می‌دهند. سروتونین ماده‌ای شیمیایی است که می‌تواند احساس شادی و رضایت را در کودک تقویت کند. داروهای رایج SSRIs برای درمان افسردگی در کودکان شامل این موارد می‌شود:

• فلوکستین
• پاروکستین
• سرترالین

عوارض جانبی داروهایی که افسردگی را در کودکان درمان می‌کنند؟

داروهای افسردگی نیز می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند. با مشاهده هر یک از این عوارض در کودک خود با پزشک تماس بگیرید:

• واکنش آلرژیک
• مدفوع خونی
• ضربان قلب سریع یا نامنظم
• غش، سرگیجه، درد قفسه سینه یا تنگی نفس
• تب بالا
• تغییرات ناگهانی در بینایی یا درد چشم
• افکار خودکشی یا بدتر شدن خلق‌وخو

عوارض جانبی دیگر نیز هست که نیاز به مداخله پزشک نیست و پس از چند هفته از بین می‌روند که شامل این موارد می‌شود:

• تغییر در اشتها
• مشکل در خواب یا خواب‌الودگی
• خشکی دهان
• سردرد
• لرزش
• ناراحتی معده، تهوع یا اسهال

دقت کنید که هرگز نباید داروهای ضدافسردگی را ناگهانی قطع کنید. این کار می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند یا افسردگی را تشدید نماید.

چقدر بعد از درمان افسردگی در کودکان احساس بهتری خواهند داشت؟

داروهای ضدافسردگی ممکن است حدود 4 تا 6 هفته طول بکشد تا تاثیر خود را نشان دهند. بعلاوه همه‌ی داروها برای همه‌ی افراد به یک شکل عمل نمی‌کنند. پزشک کودک شما ممکن است یک دارو را برای مدتی امتحان کند تا ببیند آیا علائم افسردگی کاهش می‌یابد یا خیر. اگر دارو موثر نباشد، پزشک ممکن است دارو یا دوز آن را تغییر دهد. اگر اولین دوره افسردگی کودک باشد، روان‌پزشکان توصیه می‌کنند حداقل مصرف دارو تا 9 ماه ادامه پیدا کند.

مشاوره نیز می‌تواند مزایای زیادی داشته باشد اما ممکن است مدتی طول بکشد تا کودک به درمانگر خود اعتماد کند. به همین خاطر ترکیب دارودرمانی و گفتاردرمانی با هم توصیه می‌شود. درمانگر کودک می‌تواند به او کمک کند تا محرک‌ها را شناسایی کند و مهارت‌های مقابله‌ای یاد بگیرد، در حالی که دارو تاثیر خود را نشان می‌دهد.

نقش والدین و خانواده در موفقیت درمان افسردگی در کودکان

مهم‌ترین کاری که والدین و خانواده می‌توانند برای درمان افسردگی در کودکان انجام دهند، گوش دادن به انها و حمایت است. وقتی متوجه تغییرات خلق‌وخو در کودک می‌شوید، از او در مورد احساساتش سوال بپرسید. آنچه کودک بر زبان نمی‌اورد نیز مهم است. بنابراین اگر بعد از گفت‌وگو علائم کودک بدتر به نظر می‌رسد، شاید نیاز به رویکردی متفاوت داشته باشید.

اگر کودک در مورد خودکشی و مرگ صحبت می‌کند، حتما با روانشناس صحبت کنید. شما همچنین می‌توانید با ثبت اطلاعات زیر به کودک خود کمک کنید:

• بررسی خواب و تغذیه‌ی کودک
• سطح انرژی و فعالیت‌های او
• عوارض جانبی داروها
• نحوه تعامل کودک با شما
• نحوه تعامل کودک با همسالان
• مشارکت در سرگرمی‌ها و فعالیت‌هایی که معمولا از انها لذت می‌برد.

این جزئیات را با پزشک در میان بگذارید و از او برای درمان کمک بگیرید.

نقش روانشناس در درمان افسردگی در کودکان چیست؟

روانشناسان نیز نقش مهمی در درمان افسردگی در بچه‌ها دارند. روانشناس به عنوان راهنما و درمانگر به کودک و خانواده او کمک می‌کند تا با چالش‌ها روبرو شده و بهبودی یابند. از جمله نقش‌های روانشناس می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• تشخیص دقیق افسردگی در کودک
• درمان و مشاوره فردی
• درمان خانواده برای حمایت بهتر با کودک
• آموزش مهارت‌های زندگی مانند مدیریت احساسات، ارتباط موثر و تقویت عزت‌نفس

افسردگی در کودکان: چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

هرچه زودتر کودک شما کمک دریافت کند، زودتر می‌تواند احساس بهتری پیدا کند. در شرایط زیر حتما با پزشک کودک خود صحبت کنید:

• علائم افسردگی بیشتر از 2 هفته طول کشیده
• این علائم مانع از انجام فعالیت‌های روزمره در خانه یا مدرسه شده
• نگران هستید که کودک شما افسرده باشد

پزشک کودک شما ارزیابی‌های لازم را انجام داده و یک برنامه‌ی سلامت روان برای او تنظیم می‌کند. این برنامه شامل اهداف درمانی و خدمات در دسترس خواهد بود. اگر پزشک تشخیص دهد که نیاز به همکاری با سایر متخصصان مانند روانشناس یا روان‌پزشک هست، می‌تواند کودک را به آنها ارجاع دهد.

چه روش تغذیه‌ای به درمان افسردگی در کودکان کمک می‌کند؟

تغذیه‌ی سالم می‌تواند نقش مهمی در سلامت روان کودک داشته باشد. مواد غذایی حاوی ویتامین‌ها، مواد معدنی و اسیدهای چرب امگا 3 برای عملکرد صحیح مغز ضروری هستند و می‌توانند به بهبود علائم افسردگی در کودکان کمک کنند. از جمله مواد غذایی مفید برای بهبود افسردگی می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• انواع میوه‌ها و سبزیجات که برای تقویت سیستم ایمنی و بهبود خلق‌وخو مفید هستند.
• آجیل و مغزها
• غلات و نان سبوس‌دار
• حبوبات
• پروبیوتیک‌ها

آیا می‌توان از افسردگی در کودکان پیشگیری کرد؟

متاسفانه شما نمی‌توانید از افسردگی در کودک خود پیشگیری کنید. افسردگی ممکن است به دلیل شرایط خاص زندگی یا عوامل بیولوژیکی باشد. به عنوان والدین همیشه نمی‌توانید استرس‌های زندگی کودک خود را مدیریت کنید و نمی‌توانید در مورد سابقه‌ی خانوادگی نیز کاری بکنید. اما می‌توانید با اطمینان از اینکه کودک شما شرایط زیر را دارد، به سلامت روان او کمک کنید:

• ورزش روزانه
• محیط امن و دریافت حمایت در خانه و مدرسه
• خواب کافی
• وعده‌های غذایی متعادل و سالم

اگر فرزندم افسردگی داشته باشد چه انتظاری می‌توانم از او داشته باشم؟

اگر کودک شما مبتلا به اختلال افسردگی باشد، ممکن است علاقه‌ی خود را به فعالیت‌هایی که قبلا از آنها لذت می‌برده، از دست بدهد. ممکن است از دوستان و عزیزان خود فاصله بگیرد و تحریک‌پذیر شود. تشخیص اینکه آیا صرفا بدخلقی می‌کند یا دچار مشکل پزشکی است، دشوار خواهد بود و ممکن است دچار سردرگمی شوید.

اگرچه درمان افسردگی در کودکان ممکن است زمان‌گیر باشد اما معمولا علائم کاهش می‌یابد. با درمان، کودکان به فعالیت‌های طبیعی بازمی‌گردند و دوستی‌های قوی برقرار می‌کنند. در طول زندگی فرزند شما، ممکن است دوره‌هایی پیش آید که دوباره افسردع شوند. در این مواقع ممکن است نیاز به تنظیم داروها یا جلسات درمانی باشد تا کودک بتواند بهتر علائم خود را مدیریت کند.

سوالات مهم درباره افسردگی در کودکان

علت افسردگی در کودکان دبستانی چیست؟

افسردگی در کودکان دبستانی می‌تواند به دلایل مختلفی مانند شرایط روانی و محیطی باشد. استرس‌های مرتبط با تغییرات بزرگ در زندگی مانند طلاق والدین، از دست دادن یکی از اعضای خانواده، یا جابجایی به یک مدرسه جدید می‌تواند تأثیر منفی بر روحیه کودک بگذارد. همچنین، مشکلات در روابط اجتماعی مانند زورگویی یا طرد شدن توسط همسالان، می‌تواند عامل دیگری باشد.

چگونه می‌توانم به فرزند افسرده‌ام کمک کنم؟

برای درمان افسردگی در کودکان، به احساسات و نگرانی آنها گوش بدهید و از آنها حمایت عاطفی کنید. مهم است که محیطی امن و حمایت‌گر فراهم کنید و به او اجازه دهید احساسات خود را آزادانه بیان کند. ایجاد یک روال منظم برای خواب، تغذیه و ورزش می‌تواند به بهبود وضعیت روحی او کمک کند. همچنین، همکاری با پزشک یا مشاور کودک می‌تواند در تشخیص و درمان افسردگی موثر باشد.

روش‌های درمان افسردگی خانگی چیست؟

افسردگی در کودکان درمان خانگی ندارد و حتما باید از پزشک و متخصص کمک بگیرید. با این حال می‌توانید شرایط محیطی خوب و امن برای آنها تامین کنید و حمایت‌های عاطفی لازم داشته باشید.