مقایسه کودکان: عوارض و پیامد مقایسه بچه ها + نحوه رفتار صحیح

مقایسه کودکان عواقب و پیامدهای بسیاری به همراه دارد و تاثیرات عمیقی بر عزت‌نفس و سلامت روان کودک می‌گذارد. کاهش اعتماد به نفس و احساس ترس، شکل گیری حسادت و افزایش رقابت ناسالم در کنار ایجاد اضطراب اجتماعی و افسردگی، سرکوب شدن استعدادها و بروز لجبازی از عوارض مقایسه کودکان بشمار می‌‌آید. 

در مسیر فرزندپروری، جملات بسیاری وجود دارند که معنایی فراتر از واژه‌ها دارند. یکی از این جملات که می‌تواند آسیب‌های ماندگاری به همراه داشته باشد، مقایسه کودکان با یکدیگر است. جمله‌ای که شاید بی‌ضرر به نظر برسد اما پیامدهای اجتماعی و عاطفی بسیاری به همراه دارد. در این مطلب بلاگ مامانی نو خانم کوثر یاوری روانشناس کودک به بررسی عواقب مقایسه فرزندان با یکدیگر می‌پردازند و بررسی می‌کنند به عنوان والد چگونه فرزندانمان را مقایسه نکنیم!

مقایسه کودکان ممنوع: چرا والدین نباید فرزندان خود را مقایسه کنند؟

یکی از اشتباهات رایجی که والدین در فرزندپروی مرتکب می‌شوند و از عواقب آن آگاهی ندارند، مقایسه کودکان با یکدیگر است. خیلی اوقات این کار با هدف ایجاد روحیه‌ی رقابتی و ترغیب کودک به عملکرد بهتر انجام می‌شود اما آیا واقعا این کار درست است و در طولانی‌مدت نتیجه خواهد داشت؟

مشخصا پاسخ به این سوال خیر است. هر کدام از کودکان شخصیت، استعداد و علایق، سرعت رشد و نقاط مثبت و منفی خاص خود را دارند و مقایسه کودکان بدون در نظر گرفتن این ویژگی‌های منحصربفرد می‌تواند منجر به از بین رفتن اعتمادبنفس و عزت نفس آنها شود.

پیامدها و عوارض مقایسه کودکان

مقایسه فرزند با دیگران یکی از اشتباهات رایج والدین است که اغلب از تمایل آنها به تشویق و ایجاد انگیزه برای پیشرفت ناشی می‌شود. با این حال عواقب و عوارض مقایسه کودکان می‌تواند بسیار جدی و گسترده باشد. در ادامه در این خصوص بیشتر توضیح می‌دهیم.

1.کاهش عزت نفس بچه ها از مهم ترین پیامد مقایسه کودکان

وقتی کودکان دائما با دیگران مقایسه می‌شوند، این پیام را دریافت و درونی می‌کنند که ارزشمندی آنها وابسته به توانایی‌شان در رسیدن به سطح دیگران یا پیشی گرفتن از دیگران است. این امر می‌تواند عزت نفس در کودکان و حس ارزشمندی شخصی را تضعیف کرده و این باور را در ذهن کودک شکل دهد که هرگز به اندازه کافی خوب نیست!

2. کاهش اعتماد به نفس از عواقب مقایسه فرزندان با یکدیگر

یکی از دلایل مهم برای عدم مقایسه کودکان با هم این است که این کار باعث تضعیف اعتمادبنفس آنها می‌شود. وقتی کودک خود را دائما با دیگران مقایسه کنید و توانایی‌ها و استعدادهای آنها را نادیده بگیرید، باعث می‌شود کودک اعتماد بنفس خود را از دست داده و فکر کند از دیگران کم‌تر است.

3. افزایش کمالگرایی از عوارض مقایسه کودکان

از مهمترین عوارض مقایسه شدن توسط والدین این است که کودک تنها زمانی احساس رضایت از خود دارد که بهتر از دیگران باشد. اگرچه کمالگرایی لزوما ویژگی بدی نیست اما وقتی کودک دائما در تلاش است بهترین باشد، می‌تواند مشکل‌ساز باشد چرا که این افراد باور ندارند ما نمی‌توانیم در همه‌ی زمینه‌ها بهترین باشیم.

4. شکل‌گیری خود پنداره منفی در کودکان

همانطور که گفتیم، مقایسه کردن کودکان به مرور باعث از بین رفتن عزت نفس و اعتمادبنفس آنها می‌شود که متعاقبا نگاه فرد به خود و توانایی‌هایش را تحت تاثیر قرار می‌دهد. کودکی که دائما مقایسه می‌شود خود و توانایی‌هایش را باور ندارد و در واقع احساس بی‌عرضه بودن می‌کند.

5. افزایش رقابت ناسالم از عواقب مقایسه کودکان با یکدیگر

از عواقب مقایسه فرزندان با یکدیگر می‌توان به افزایش رقابت ناسالم نیز اشاره کرد. در واقع مقایسه کودکان با خواهر و برادرها یا سایر همسالان باعث می‌شود به رقبای سرسخت و حتی دشمن هم تبدیل شوند. حتی این کار می‌تواند باعث شود کودک حس برتری نسبت به دیگران پیدا کرده و تحمل شکست نیز نداشته باشد.

در نهایت کودک به جای یادگیری مهارت‌های مهمی مثل همکاری و کار گروهی، به سمت پرخاشگری و رقابت مخرب سوق داده می‌شود.

6. پرورش حسادت و تنفر از مشکلات مقایسه نوجوان با دیگران

یکی دیگر از عواقب مقایسه فرزندان با یکدیگر بروز حسادت و تنفر است. مقایسه کودکان به جای ایجاد انگیزه، حسادت و دشمنی میان آن‌ها را تقویت می‌کند و مانع بهره‌گیری از توانایی‌هایشان می‌شود. راه بهتر این است که کودک به جای رقابت با دیگران، تنها با خودش برای پیشرفت بیشتر مقایسه شود.

7. نادیده‌گیری هیجانات و علایق شخصی و سرکوب شدن استعدادهای کودکان

مقایسه فرزند با دیگران باعث نادیده گرفتن استعدادها و علایق او می‌شود و در نتیجه کودک یاد می‌گیرد به جای توجه به خواسته‌های درونی، فقط دنبال تأیید دیگران باشد.

سرکوب هیجانات پیامدهای سنگینی مانند کاهش خلاقیت، هدفمندی و مسئولیت‌پذیری به همراه دارد. بنابراین مقایسه کودکان رشد سالم آنها را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.

8. بروز لجبازی در بچه ها با مقایسه کردن کودکان

مقایسه مداوم می‌تواند باعث لجبازی کودک شود به‌طوری‌که به‌جای تلاش بیشتر، عمدا از درس خواندن یا موفقیت دوری کند. بهترین راه این است که مقایسه را متوقف کرده و برای مدیریت لجبازی از روش‌های مناسب تربیتی استفاده کنید.

9. احساس ترس از شکست در بچه ها با مقایسه کودکان

مقایسه کردن کودکان توسط والدین یا معلم‌ها باعث می‌شود کودک باور کند هرگز به خوبی دیگران نیست و همین ذهنیت او را از تجربه‌های جدید و تلاش دوباره دور می‌کند. ترس از شکست در چنین شرایطی به دلیل نگرانی از سرزنش والدین یا معلم شکل می‌گیرد. در نتیجه، استعدادها و توانمندی‌های کودک به جای شکوفایی، سرکوب می‌شوند و فرصت رشد از او گرفته می‌شود.

10. ایجاد اضطراب اجتماعی و افسردگی از مشکلات مقایسه کودک با دیگران

مقایسه کودکان باعث ایجاد احساس ناامنی و فاصله گرفتن آن‌ها از والدین و اجتماع می‌شود و در آینده می‌تواند به اضطراب اجتماعی منجر گردد. برای جلوگیری از این آسیب، بهتر است به جای مقایسه از روش‌های تشویقی برای ایجاد انگیزه در کودک استفاده کنید.

11. افزایش استرس

بسیاری از والدین که فرزندانشان را مقایسه می‌کنند، متوجه نیستند که رفتار و انتظاراتشان می‌تواند منبع اصلی استرس در کودکان باشد. مقایسه مداوم و توقع بهترین بودن، فشار زیادی ایجاد می‌کند و استرس و اضطراب شدیدی به همراه دارد. این شرایط نه تنها رشد توانایی‌ها را مختل می‌سازد، بلکه به سلامت جسمی و روانی کودک نیز آسیب‌های جدی وارد می‌کند.

12. دروغگویی از نتایج مقایسه کودکان با یکدیگر

یکی دیگر از عواقب مقایسه کودکان با یکدیگر، دروغگویی کودکان است. مقایسه مداوم کودک با دیگران باعث می‌شود فکر کند که از او ناراضی هستید و جایگاه و ارزشی پیش او ندارید. در نتیجه فرزند شما بسیاری از کارهای خود را پنهان می‌کند. در این شرایط اغلب دروغگویی اتفاق می‌افتد چون کودک می‌خواهد از سرزنش و مقایسه شدن فرار کند.

بر اساس روانشناسی چگونه فرزندانمان را مقایسه نکنیم؟

در مورد عواقب مقایسه بچه ها با یکدیگر صحبت کردیم اما احتمالا به عنوان والد بپرسید چگونه فرزندانمان را مقایسه نکنیم. در ادامه به راهکارهای جایگزین برای مقایسه کودکان اشاره می‌کنیم.

1. پذیرش فردیت کودکان

نکته‌ای که باید در نظر داشته باشید این است که هر کودک منحصربفرد است و توانایی‌ها، چالش‌ها و مسیر رشد خاص خود را دارد. پذیرش این فردیت برای تقویت عزت نفس سالم و ایجاد حس تعلق در کودک بسیار مهم است.

2. شناخت توانایی‌های بچه ها

به جای تمرکز بر مقایسه کودکان با دیگران بهتر است نقاط قوت و دستاوردهای آنها را شناسایی کرده و به آنها ارزش بدهید. هر کودک استعداد و توانایی‌های خاص خود را دارد و تایید این توانایی‌ها می‌تواند اعتمادبنفس و عزت نفس او را افزایش دهد. والدین با برجسته کردن نقاط قوت کودک به او کمک می‌کنند تصویر مثبتی از خود داشته باشد و به خود و توانایی‌هایش افتخار کند.

3. تمرکز بر رشد و پیشرفت

دستاوردهای کودک خود را، چه کوچک و چه بزرگ، جشن بگیرید. چه یادگیری مهارت جدید، چه غلبه بر چالش، یا نشان دادن مهربانی نسبت به دیگران، تقدیر از تلاش‌های او حس شایستگی و تاب‌آوری را تقویت می‌کند.

جشن گرفتن موفقیت‌ها و تمرکز بر رشد و پیشرفت باعث می‌شود والدین تلاش و پشتکار کودک را تأیید کنند و اعتمادبه‌نفس و انگیزه او برای ادامه تلاش را افزایش دهند.

4. حمایت از رشد فردی

به جای مقایسه کودکان، آنها تشویق کنید تا علایق و استعدادهای خود را دنبال کنند و تفاوت‌های خود با دیگران را درک کنند. فراهم کردن فرصت برای کاوش و خودشناسی به کودک کمک می‌کند هویت و هدفمندی خود را شکل دهد.

با حمایت از رشد فردی و استقلال آن‌ها، والدین به کودکان قدرت می‌دهند تا انتخاب‌هایی متناسب با ارزش‌ها و آرزوهای خود داشته باشند، نه صرفا برای جلب رضایت دیگران.

استراتژی‌های استفاده از تقویت مثبت به جای مقایسه کودکان

والدین به جای مقایسه کودکان با دیگران می‌توانند از راهبردهای تقویت مثبت برای پرورش عزت نفس و اعتمادبه‌نفس فرزندانشان استفاده کنند که در ادامه به آن می‌پردازیم:

1. تشویق به ابراز وجود

برای رشد فرزند خود محیطی حمایتی ایجاد کنید که کودکان بدون ترس از قضاوت یا انتقاد بتوانند خود را بیان کنند. ارتباط باز و گوش دادن فعال به افکار، احساسات و تجربیات کودکان کمک می‌کند هویت منحصربه‌فرد خود را کشف و با اصالت ابراز کنند.

پرورش ذهنیت رشد

بر تلاش، پشتکار و تاب‌آوری تاکید کنید تا ذهنیت رشد در کودکان شکل گیرد. به جای مقایسه کودکان، آنها را تشویق کنید چالش‌ها را فرصت یادگیری و رشد ببینند و نه موانعی که باید از آن‌ها اجتناب کنند. بازتعریف شکست‌ها به‌عنوان فرصت یادگیری، نگرش مثبت کودک نسبت به یادگیری و بهبود خود را تقویت می‌کند.

آموزش مهربانی با خود

به فرزندان خود بیاموزید در مواجهه با شکست‌ها نسبت به خود مهربان و دلسوز باشند. مراقبت از خود و پذیرش خطاها را تشویق کنید زیرا اشتباهات نیز بخشی طبیعی از یادگیری هستند. ترویج مهربانی به خود به رشد تاب‌آوری و سلامت روان کودک کمک می‌کند تا با قدرت و آرامش از مشکلات عبور کند.

2. تقویت اعتمادبه‌نفس و تاب‌آوری در مقابل مقایسه کودکان با هم

پدرها و مادرها با پرورش فردیت کودک و ایجاد حس تعلق می‌توانند اعتمادبه‌نفس و تاب‌آوری او را برای مواجهه با چالش‌های زندگی تقویت کنند.

تأیید ارزشمندی ذاتی

به فرزند خود یادآوری کنید که ارزش او وابسته به موفقیت‌های بیرونی یا مقایسه با دیگران نیست. با تایید ارزش ذاتی او به عنوان فردی منحصر به فرد و شایسته عشق و احترام، اعتمادبه‌نفس و خودباوری کودک شکل می‌گیرد.

ایجاد حس تعلق

ایجاد یک محیط خانوادگی حمایتی که در آن کودکان برای آنچه هستند، پذیرفته و ارزشمند باشند، بسیار مهم است. به جای تاکید بر مقایسه کودکان با هم، روابط میان خواهر و برادر را بر پایه احترام متقابل و همکاری تقویت کنید. حس تعلق، پایه‌ای امن برای کاوش هویت و دنبال کردن علایق کودک ایجاد می‌کند.

تشویق به گفت‌وگوی درونی مثبت

به فرزند خود کمک کنید باورهای منفی خود را به چالش بکشد و آنها را با جملات تاییدی جایگزین کند. این گفتگوی درونی مثبت و تمرکز بر نقاط قوت و دستاوردها به آن‌ها کمک می‌کند ذهنیتی مقاوم و خوش‌بینانه برای مواجهه با چالش‌ها داشته باشند.

توانمندسازی برای شکوفایی

والدین باید فردیت و متفاوت بودن فرزندانشان را در جامعه‌ای که غالبا بر تطابق و مقایسه تاکید دارد، تقویت کنند. والدین با خودداری از مقایسه کودکان، تمرکز بر پرورش ویژگی‌های درونی، تایید و تشویق دستاوردها و ایجاد محیط حمایتی می‌توانند اعتمادبه‌نفس، تاب‌آوری و عزت نفس کودکان خود را تقویت کنند.

سوالات متداول در خصوص مقایسه کودکان

در این مطلب در خصوص مقایسه فرزند با دیگران و عواقب آن توضیح دادیم. مقایسه کودک با همسالانش و تاثیرات مثبت و منفی آن بسیار زیاد است اما به طور کلی مقایسه نوجوان با دیگران می‌تواند عزت نفس آنها را از بین ببرد. در ادامه به برخی از سوالات رایح در خصوص مقایسه کودکان با هم پاسخ می‌دهیم.

آیا مقایسه بچه ها اثرات منفی دارد؟

بله. مقایسه کردن بچه ها باعث کاهش اعتمادبنفس و عزت نفس آنها شده و اضطراب اجتماعی به همراه دارد.

چرا مقایسه نکردن کودکان توسط والدین مهم است؟

زیرا مقایسه فرزندان توسط والدین باعث ایجاد رقابت ناسالم و تضعیف اعتمادبنفس آنها می‌شود.

مقایسه بچه با دیگران چه عواقبی دارد؟

مقایسه دائمی فرزندان با دیگران باعث کاهش اعتمادبنفس، اضطراب و حس بی‌ارزشی در آنها می‌شود.

راهکارهای مقایسه نکردن بچه ها چیست؟

سعی کنید فردیت و شخصیت فرزند خود را بپذیرید و به جای مقایسه بر دستاوردهای آنها و پیشرفت‌های فردی‌شان تمرکز کنید.

به جای مقایسه کودک چه راهکارهایی برای رشد او بکار ببریم؟

پذیرش فردیت بچه‌ها، حمایت از رشد فردی، شناخت توانایی‌ها و ارج نهادن آنها به جای مقایسه کودکان می‌تواند به رشد آنها کمک کند.

آیا مقایسه می‌تواند باعث افسردگی بچه ها شود؟

بله. مقایسه شدن کودکان می‌تواند باعث مشکلات روانی از جمله افسردگی و اضطراب در آنها شود.

چطور بدون مقایسه اعتماد بنفس کودک را تقویت کنیم؟

بر روی نقاط قوت و توانایی‌های کودک خود تاکید کنید و آنها را تشویق کنید برای رشد شخصی خود تلاش کنند.

آیا مقایسه کودک برای تشویق به بهتر شدن موثر است؟

مقایسه کودکان با همسالانش و تاثیرات مثبت و منفی آن متعدد است اما معمولا تاثیرات مثبت آن برای بهتر شدن کوتاه‌مدت بوده و اثرات منفی آن طولانی‌مدت هستند. بنابراین بهتر است از مقایسه کودک با دیگران اجتناب کنید.

چطور به عنوان والد به فرزند خود حس ارزشمندی بدهم؟

تشویق به ابراز وجود، پرورش ذهنیت رشد، ترویج مهربانی به خود و تأیید ارزش و اهمیت کودک برای ایجاد حس ارزشمندی در کودکان بسیار مهم است.

مقایسه بچه ها در مدرسه چه عواقبی دارد؟

از عوافب مقایسه بچه ها در مدرسه می‌توان به ایجاد رقابت ناسالم، استرس و اضطراب و کاهش اعتماد بنفس آنها اشاره کرد.

مقایسه کودک با همسالانش و تاثیرات مثبت و منفی

اگر مقایسه کودکان با همسالان سالم و تشویقی باشد، می‌تواند انگیزه و تلاش برای پیشرفت را افزایش دهد اما وقتی مکرر و فشارآور باشد، باعث کاهش عزت‌نفس، حسادت و اضطراب در کودک می‌شود و می‌تواند به رشد و اعتمادبه‌نفس آن‌ها آسیب برساند.

منبع: integrative-psych

دوره رشد بی نهایت