کودک ناسازگار کیست: علت ناسازگاری کودکان + روش برخورد

کودک ناسازگار در مقایسه با همسالان خود دارای مشکلات زیادی است که اغلب منجر به اختلالات عاطفی و مشکلات رفتاری در خانواده، مدرسه یا سایر محیط‌های اجتماعی می‌شود. کودکان ناسازگار اغلب هوش عادی یا بالاتری دارند ولی در عین حال رفتارهای غیرعادی و ناهنجار از خود نشان می‌دهند و قادر به حفظ رابطه با فرد دیگر نیستند. ناسازگاری کودکان می‌تواند دلایل متعددی مانند تغییر محل زندگی یا مدرسه، مشکلات خانوادگی، تجارب بد و موارد دیگر باشد. در ادامه این مطلب بلاگ مامانینو تصمیم داریم در خصوص علل ناسازگاری کودکان و درمان کودک ناسازگار بیشتر صحبت کنیم.

تعریف ناسازگاری کودک

تعریف ناسازگاری و کودک ناسازگار که توسط دپارتمان بهداشت و رفاه اجتماعی هنگ‌کنگ منتشر شده به این صورت است:

کودکی که مشکلات رفتاری و احساسی او فارغ از علت آن، مانع از بهره‌گیری او از تجربیات معمول اجتماعی و آموزشی در خانه و مدرسه شده و این مشکلات ادامه خواهند داشت مگر اینکه از سوی افراد متخصص کمک دریافت کند. در واقع کودک ناسازگار کودکی است که احتمال شکست در یادگیری و موقعیت‌های اجتماعی، بیش از احتمال موفقیت است.

اصطلاح “ناسازگاری” یک اصطلاح بالینی نیست که به یک تشخیص دقیق اشاره کند. بلکه بطور کلی به عنوان یک اصطلاح توصیفی برای کودکی شناخته می‌شود که به شیوه‌ای رشد می‌کند که بر خود یا اطرافیان تاثیر بدی می‌گذارد و والدین، معلمان و بزرگسالان دیگر در تماس عادی با او نمی‌توانند بدون کمک، این وضعیت را بهبود دهند.

منظور از ناسازگاری کودک چیست؟

شناخت تعریف ناسازگاری کودکان و آگاهی از علائم کودک ناسازگار از دیدگاه‌های مختلف می‌تواند به والدین کمک کند تا روش تطبیقی مناسبی در رفتار با کودک خود برگزینند. در ادامه مفاهیم ناسازگاری کودک با همسالان را از دیدگاه‌های مختلف بررسی می‌کنیم:

ناسازگاری کودک از منظر روانشناسی

در روانشناسی کودک ناسازگار به کودکی گفته می‌شود که با استانداردها و انتظارات جامعه، محیط و خانواده منطبق نیست و حتی ممکن است مشکلات رفتاری، اجتماعی یا عاطفی داشته باشد که توانایی آنها در موفقیت و تعاملات اجتماعی را تا حد زیادی تحت تاثیر قرار دهد. بخشی از روانشناسان رفتارهای ناسازگاری در کودکان را به سه دسته کلی تقسیم می‌کنند:

1. اختلال بیش‌فعالی و کمبود توجه
2. اختلال لجبازی و نافرمانی
3. اختلال سلوک

تعریف کودک ناسازگار از دیدگاه آموزشی و تحصیلی

از نظر آموزشی و تحصیلی کودکِ ناسازگار فردی است که در محیط تحصیلی با چالش مواجه می‌شود. ناسازگاری کودکان ابتدایی می‌تواند از نظر تحصیلی و یا رفتاری مانند ناسازگاری کودک با همسالان باشد و این کودکان نیاز به برنامه‌ها و آموزش‌های خاص هستند.

ناسازگاری کودک از دیدگاه اجتماعی

از نظر اجتماعی، ناسازگاری کودک ممکن است به خاطر تاثیر محیط اجتماعی یا فرهنگی باشد. شناخت این تاثیرات می‌تواند به بهبود وضعیت و درمان کودک ناسازگار کمک کند.

خصوصیات و ویژگی‌های کودک ناسازگار

کودکان ناسازگار در محیط‌هایی مانند خانه، مدرسه یا سایر محیط‌های اجتماعی کارآمد نیستند. مشکلات عاطفی و رفتاری آنها بسته به خلق‌وخو و تجربیات شخصی ممکن است به شکل‌های مختلفی ظاهر شود که می‌تواند از رفتارهای به شدت درون‌گرا تا بسیار برون‌گرا متغیر باشد.

این مشکلات ممکن است شامل کناره‌گیری، افسردگی یا خودآزاری، وسواس، عدم پذیرش مدرسه، سوء مصرف مواد مخدر، رفتارهای مخرب، همکاری نکردن و رفتارهای خشونت‌آمیز باشد. ویژگی‌های مشترک کودک ناسازگار در جنبه‌های مختلف زندگی به صورت زیر است.

1. خصوصیات کودک ناسازگار در خانواده

مشکلات در روابط این کودکان با اعضای خانواده ممکن است به شکل‌های مختلف ظاهر شود:

• مخالفت و سرکشی در برابر والدین
• دیر بازگشتن به خانه و حتی فرار از خانه
• درگیری با خواهرها و برادرها
• بی‌تفاوتی نسبت به نیازها یا نگرانی‌های خانواده

2. ویژگی های کودک ناسازگار در مدرسه

رفتارهایی که روابط این کودکان با معلمان و هم‌کلاسی‌ها را نشان می‌دهد شامل این موارد می‌تواند باشد:

• بی‌توجهی به قوانین مدرسه و عمل نکردن به آنها
• تحت تاثیر قرار دادن سایر همکلاسی‌ها برای دنبال کردن او و تخطی از قوانین مدرسه
• به چالش کشیدن آشکار مسئولان مدرسه و توهین به معلم‌ها
• بی‌تفاوتی مکرر نسبت به انجام تکالیف مدرسه
• رفتارهای ناسازگارانه که مورد پذیرش معلم یا سایر دانش‌آموزان نیست و باعث ایجاد درگیری می‌شود.

3. مشخصات کودک ناسازگار در یادگیری

بیشتر اوقات، کودک ناسازگار در تحصیلات خود توانایی کمتری دارد، که دلایل آن شامل این موارد می‌شود:

• ضعف در تمرکز و دامنه توجه کم که منجر به عدم تداوم در کارها و کاهش یادگیری دانش و مهارت‌ها می‌شود.
• تجربه طولانی‌مدت شکست تحصیلی که علاقه و انگیزه آن‌ها به تحصیلات را کاهش داده و اعتماد به نفسشان را در سایر جنبه‌ها، به ویژه در زمینه‌های جدید یادگیری، تضعیف می‌کند.
• چرخه معیوب شکست مکرر و خودپنداره و اعتماد به نفس پایین، پیشرفت تحصیلی آن‌ها را محدود می‌کند.
• دستاوردهای تحصیلی کودکان ناسازگار ممکن است با هوش و بلوغ اجتماعی آنها متناسب نباشد. این اختلاف باعث می‌شود که پذیرش مواد آموزشی پایین‌تر از سطح همسالان برایشان سخت باشد.
• توانایی‌ها و دستاوردهای غیرتحصیلی آن‌ها ممکن است در محیط مدرسه به رسمیت شناخته نشود.
• کودکان و خانواده‌هایشان انتظارات مثبتی از موفقیت تحصیلی یا آموزشی ندارند که باعث کاهش انگیزه آن‌ها برای یادگیری می‌شود.

4. خصوصیات کودک ناسازگار در جنبه اجتماعی

کودکان ناسازگار ممکن است رفتارهای غیرقابل قبول مانند این موارد را نشان دهند:

• ضعف در خودکنترلی که منجر به رفتارهای تکانشی مانند عصبانیت، توهین، دزدی یا تخریب اموال می‌شود. در مقابل برخی از کودکان ناسازگار ممکن است به شدت منزوی و بی‌تفاوت باشند و هیچ تماسی با دیگران نداشته باشند.
• همراهی با دوستان نامناسب که به غیبت از مدرسه یا رفتارهای مجرمانه منجر می‌شود.
• آگاهی پایین از قوانین اجتماعی که باعث رفتارهای ناسازگارانه می‌شود.

علت ناسازگاری کودکان چیست؟

اصلی‌ترین علل ناسازگاری کودکان، حساسیت بیش از حد به استرس است. این حساسیت تا حدی می‌تواند ژنتیکی باشد ولی بیشتر ریشه‌ی محیطی و تربیتی دارد. رفتارهای کودک ناسازگار معمولا به خاطر تغییرات عمده در زندگی است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.

1. تجارت دردناک یا تروما

کودکان به موقعیت‌های مختلف واکنش‌های متفاوتی نشان می‌دهند اما سابقه‌ی تجربه‌ی بد مانند کتک خوردن، سوء استفاده جنسی، مسخره شده در مدرسه توسط همسالان و موارد مشابه برای همه‌ی کودکان آزاردهنده است. این تروما می‌توانند منجر به ناسازگاری کودکان شود.

2. طلاق والدین از مهم ترین علل ناسازگاری کودکان

طلاق والدین می‌تواند تاثیرات منفی زیادی بر کودکان داشته باشد. تغییرات پس از طلاق از جمله تغییر محل زندگی، دوری یکی از والدین و مشکلات دیگر حساسیت کودکان را بیشتر کرده و می‌تواند یکی از علل ناسازگاری کودکان باشد.

3. جابجایی خانه و محل زندگی

تغییر محل زندگی معمولا برای کودکان بسیار سخت و غیرقابل‌تحمل است. هرچه محیط جدید متفاوت‌تر باشد و کودک تغییرات بیشتری را حس کند، ناسازگاری او نیز ممکن است بیشتر باشد.

4. تغییر مدرسه یک نکته مهم در ایجاد کودک ناسازگار

بچه‌ها معمولا با محیط مدرسه و دوستان خود عادت می‌کنند و تغییر مدرسه می‌تواند باعث ناسازگاری آنها شود. تغییر مدرسه برای کودک به معنای ندیدن دوستان و تغییر شرایط است. بعلاوه آنها باید با محیط و ادم‌های جدید آشنا شوند و این می‌تواند برای آنها استرس‌زا باشد. برای درمان کودک ناسازگار و پیشگیری از این شرایط بهتر است به آنها در زمینه‌ی دوست‌یابی کمک کرده و آنها را با معلمان جدید خود آشنا کنید.

5. ابتلای کودک یا اطرافیان به بیماری یا دیگر مشکلات تهدیدکننده زندگی

اگر کودک یا یکی از اعضای خانواده دچار بیماری خاصی شود، این شرایط می‌تواند استرس زیادی را برای او به همراه داشته باشد. اتفاقات دیگر مانند تصادف و اسیب دیدن یکی از والدین نیز از علل ناسازگاری کودکان می‌تواند باشد چرا که آنها ترس از دست دادن را تجربه می‌کنند.

6. دیگر دلایل ناسازگاری کودکان

از دیگر دلایل رفتار کودک ناسازگار می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• مهارت ارتباطی ضعیف به خاطر مشکلاتی مانند بیش‌فعالی
• سخت‌گیر یا آسان‌گیر بودن بیش از حد والدین در تربیت کودک
• افسردگی، اضطراب یا وسواس در کودک
• مشکلات مالی خانواده
• دوستان ناباب
• مشکلات تحصیلی و افت عملکرد

عواقب ناسازگاری کودک

اگر با کودکِ ناسازگار به درستی رفتار نشود و درمانی صورت نگیرد، عواقبی مانند رفتارهای ناپسند، اعتیاد به مواد مخدر، خشونت و دزدی، انحرافات جنسی، تجاوز به حقوق دیگران و بسیاری مشکلات دیگر ممکن است به همراه داشته باشد.

درمان کودک ناسازگار و کمک به آنها با آموزش‌های مختلف می‌تواند در تنظیم احساست و کنترل رفتارها بسیار موثر باشد. تنظیم احساسات مستلزم مهارت توجه، برنامه‌ریزی، رشد شناختی و زبانی است و توسعه‌ی این مهارت‌ها به فاکتورهایی مانند ژنتیک، خلق و خوی طبیعی کودک، محیط رشد و فاکتورهای بیرونی مانند خستگی یا گرسنگی بستگی دارد اما والدین، معلمان و سایر مراقبان همگی نقش مهمی در کمک به کودکان برای یادگیری مدیریت احساسات خود دارند.

نحوه برخورد با کودک ناسازگار

اگر به فکر درمان کودک ناسازگار خود هستید، باید بدانید بهترین روش بهبود کیفیت ارتباط است. والدین همدل و حمایتگر می‌توانند استرس و اضطراب کودکان ناسازگار را کاهش داده و تاثیر زیادی در از بین رفتن این رفتارهای ناسازگار داشته باشند. در ادامه به برخی از بهترین راهکارها برای درمان ناسازگاری کودکان اشاره می‌کنیم.

ابراز عشق و محبت، روش صحیح برخورد با کودک ناسازگار

نبود حس امنیت باعث ایجاد اضطراب در کودک می‌شود. والدین باید با حمایت عاطفی از کودک به او نشان دهند که پشتیبان او هستند و کودک نباید احساس خطر یا اضطراب داشته باشد.

آموزش مهارت‌های زندگی به کودک

ناآگاهی کودکان از درست و غلط می‌تواند باعث رفتارهای ناسازگاری در کودک شود. به عنوان یک والد مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی را به کودک خود یاد بدهید و به این صورت عملکرد او را در زمینه‌های شخصی، تحصیلی و اجتماعی بهبود بخشید.

پاسخگویی پیش از درخواست، شیوه‌ای مناسب در برخورد با کودک ناسازگار

بی‌توجهی به نیازهای کودک باعث می‌شود او رفتارهای ناسازگاری از خود نشان دهد. والدین باید نیازهای فرزند خود را شناخته و پیش‌بینی و برآورده سازند تا با بهبود رابطه و حفظ توجه، کودکِ ناسازگار ارتباط موثرتر و رفتار بهتری از خود نشان دهد.

پایبندی به نظم و برنامه روزانه

اگر کودک ناسازگار شما با تغییر مشکل دارد، بهتر است یک برنامه‌ی روزانه مشخص را دنبال کنید. برای مثال برای درس خواندن، بازی، گردش و سایر کارهای روزانه از یک برنامه پیروی کنید. این کار می‌تواند ناسازگاری کودکان را کاهش دهد.

تعیین محدودیت‌های منطقی و باثبات

اگر کودک شما از قوانین پیروی نمی‌کند، باید بر روی قوانین پایدار و تبعیت از آنها تاکید کنید. این راهکار می‌تواند کودک ناسازگار را به مرور تحت کنترل درآورد.

اهل رسیدگی بودن روشی مناسب در برخورد با کودک ناسازگار

مشارکت والدین در امور کودکان از جمله کارهای مربوط به مدرسه می‌تواند بر بهبود عملکرد آنها و کاهش رفتارهای ناسازگاری در مدرسه بسیار موثر باشد.

آماده‌سازی شرایط پیش از تغییر

اگر قرار است تغییر خاصی در زندگی شما یا فرزندتان ایجاد شود، حتما پیش از آن با کودک صحبت کنید. کودکان نسبت به اتفاقات ناخواسته و بی‌هنگام واکنش نشان می‌دهند. بنابراین با فرزند خود صحبت کنید و به او اطمینان دهید که همیشه از او حمایت می‌کنید.

ایجاد احساس کنترل شیوه صحیح برخورد با کودک ناسازگار

رفتار کودکِ ناسازگار ممکن است به خاطر نداشتن حق انتخاب یا کنترل بیش از حد والدین باشد. برای درمان ناسازگاری کودک، به او حق انتخاب (مانند لباس، غذا، تفریح) بدهید. به این صورت از لجبازی و رفتارهای تند جلوگیری می‌کنید.

اجتناب از سخت‌گیری و استرس دادن

والدین نباید شرایط را برای کودکان خود سخت کرده و به آنها استرس وارد کنند. اگر کودک دائما از مدرسه شکایت می‌کند، رفتارهای آنها را سرکوب نکنید بلکه سعی کنید با تشویق و رفتارهای اصولی، این رفتارها را کاهش دهید.

استفاده از تکنیک‌های ذهن‌آگاهی، روش صحیح برخورد با کودک ناسازگار

برای کاهش حساسیت کودکان و درمان کودکِ ناسازگار بهتر است تکنیک‌های ذهن‌آگاهی مانند نفس عمیق، کنترل افکار منفی، فکر کردن به چیزهای مثبت و موارد مشابه را به او آموزش بدهید.

راهکار ناسازگاری کودک بزرگتر و حسادت به فرزند تازه وارد

کودکان معمولا با ورود فرزند جدید به خانواده رفتارهای ناسازگاری از خود نشان می‌دهند چرا که توجهی که پیش‌تر تماما معطوف به آنها بوده، به سمت فرزند تازه معطوف میشود و بچه‌ها به این مساله حسادت می‌کنند. اگرچه والدین تلاش می‌کنند به همه‌ی فرزندان خود توجه و محبت کنند اما باز هم کودک ناسازگار می‌شود و اغلب این رفتار او به عنوان لجبازی در نظر گرفته می‌شود.

اگر فرزند جدیدی به خانواده شما اضافه شده، توجه کنید که به کودک قبلی همانند پیش از ورود نوزاد تازه وارد توجه کنید. به این صورت کودک به مرور به فرزند جدید عادت می‌کند و رفتارهای ناسازگاری کودکان کمتر می‌شود.

آیا برای ناسازگاری کودک حتما باید به روانشناس مراجعه کرد؟

اگر کودکِ ناسازگار با گذشت زمان و تمام راهکارهایی که بکار گرفتید، همچنان رفتارهای خود را تکرار کرده و حتی بدتر شده است، بهتر است با یک روانشناس بالینی کودک و نوجوان مشورت کنید. درمان کودک ناسازگار باید در سریع‌ترین زمان ممکن انجام شود زیرا تکرار و مداومت آن باعث اختلالات دیگر مانند افسردگی، اضطراب و اختلال سلوک در آینده می‌شود.

سوالات مهم در خصوص کودک ناسازگار

کودک ناسازگار چه خصوصیاتی دارد؟

از علائم کودکِ ناسازگار می‌توان به گریه‌ی مداوم، مشکلات خواب، کم‌اشتهایی، اضطراب و افسردگی، تحریک‌پذیری زیاد، کاهش تمرکز، اجتناب از انجام تکالیف یا برنامه‌های روزانه و بی‌علاقگی به کارهای مختلف اشاره کرد.

با ناسازگاری کودک با همسالان چگونه برخورد کنیم؟

برای درمان ناسازگاری کودک با همسالان بهتر است روی تقویت مهارت‌های ارتباطی آنها تاکید کنید. به کودک خود مهارت‌هایی مانند ارتباط موثر، تعامل اجتماعی، کار گروهی، حل مساله سازنده و اعتماد بنفس را آموزش بدهید تا روابط بهتری داشته باشد.

با ناسازگاری کودک در مدرسه چه کنیم؟

ناسازگاری کودکان ابتدایی می‌تواند به خاطر اضطراب جدایی، دعوا و مشکل با همکلاسی‌ها، جذاب نبودن محیط مدرسه، سخت‌گیر بودن معلمان و تمرکز کم باشد. بنابراین باید علل رفتارهای کودک ناسازگار را بشناسید تا بتوانید نسبت به رفع آنها اقدام کنید.

روانشناسی کودکان ناسازگار چه اهمیتی دارد؟

درمان کودک ناسازگار از نظر روان‌شناسی بسیار مهم است زیرا این رفتارهای ناسازگاری در آینده ممکن است با قانون‌گریزی، قلدری، حاضر جوابی و سایر ویژگی‌ها همراه باشد. اگر کودکان ظرفیت کمی برای مواجهه با استرس و مشکلات دارند، نقش فاکتورهای تربیتی و محیطی مانند سبک فرزندپروری مقتدرانه و آرامش در خانه و مدرسه مهم است. والدین باید با علل ناسازگاری کودکان آشنا شده و به آنها کمک کنند تا شرایط را مدیریت کنند.