نقش همسالان در تربیت کودک: بررسی تاثیرات مثبت و منفی دوستان!

نقش همسالان در تربیت کودک نیرویی چندبعدی است که بیرون از حصار خانواده، زمینه رشد اجتماعی و شناختی او را فراهم می‌سازد. تأثیر دوستان و همسالان بر تربیت کودک در قالب بازخورد فوری، الگوگیری رفتاری و حمایت عاطفی، مسیری را ترسیم می‌کند که به خودشناسی و سلامت روان می‌انجامد. افزون بر این، نقش همسالان در یادگیری کودک با ایجاد انگیزش درون‌زا، تقویت حل مسئله و گسترش علائق، یادگیری را از یک فعالیت فردی به تجربه‌ای پویا و مشارکتی تبدیل می‌کند. در این مطلب بلاگ مامانینو به بررسی تاثیر دوستان و همسالان بر تربیت کودک می‌پردازیم. 

تعریف و اهمیت ارتباط همسالان

نقش همسالان در تربیت کودک از این جهت حائز اهمیت است که زمینه‌ساز یادگیری مهارت‌های اجتماعی، عاطفی و رفتاری آن‌ها می‌شود.

همان دوستی‌ها و روابطی که بچه‌ها با هم‌سن‌های خود دارند مثل بازی، گفتگو و تجربه کارهای گروهی تعریفی ساده در بررسی نقش همسالان در تربیت کودک است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد وقتی کودکان در کنار دوستانشان یاد می‌گیرند، بخش‌هایی از مغز که مسئول تصمیم‌گیری و همدلی است، فعال‌تر می‌شود.

همین که کودک می‌تواند احساساتش را با دوستانش بیان کند، نوبت بگیرد و با اختلاف نظرها کنار بیاید از تأثیر دوستان و همسالان بر تربیت کودک است. این تمرین‌های ساده مسیر رشد شخصیت و اعتماد به نفس کودک را پربار می‌سازند.

نقش همسالان در تربیت کودک: بررسی اهمیت و میزان تاثیر دوستان بر تربیت کودک

نقش همسالان در تربیت کودک به‌عنوان عاملی پنهان اما بسیار مهم؛ شخصیت، اعتمادبه‌نفس و مهارت‌های ارتباطی کودک را تقویت می‌کند. 

اگر خانواده بستر «امن» باشد، گروه همسالان میدان «تمرین» است؛ جایی که کودک آموخته‌های خانه را می‌آزماید، بازخورد می‌گیرد و دوباره اصلاح می‌کند. از همین‌رو روان‌شناسان تربیتی، رشد در کنار همسالان را «آزمایشگاه اجتماعی» می‌نامند. از مجموعه نقش همسالان در یادگیری کودک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. نقش همسالان در تربیت کودک و رشد اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی او

از تاثیر دوستان و همسالان بر تربیت کودک این است که به او می‌آموزد چگونه نوبت نگه دارد، مذاکره کند، تعارض را حل کند و همدلی نشان دهد. مطالعات نشان داده است کودکانی که روابط مثبتی با همسالان دارند، به خوبی با اجتماع سازگار می‌شوند. در مقابل، روابط ضعیف احتمال درونی کردن مشکلات را افزایش می‌دهد.

2. تأثیر همسالان بر رفتار و نگرش‌های کودک

همسالان از طریق «هنجارسازی» الگوهای رفتاری را تثبیت می‌کنند. مطالعه‌ای بر روی 300 دانش‌آموز ابتدایی نشان داد احتمال دروغگویی در کودکانی که با دوستان صادق در معاشرت هستند، 40٪ کمتر است.

3. نقش همسالان در تربیت کودک و شناخت هویت و خودشناسی او

نقش دوستان در تربیت، گروه همسالان آینه‌ای است که کودک در آن خود را بازمی‌یابد. مقایسهٔ اجتماعی، بازخورد همسال و نقش‌های گروهی (رهبر، میانجی، عضو منفعل) به شکل‌گیری «خودپنداره» و عزت‌نفس کمک می‌کند.

4. تأثیر نقش همسالان بر تحصیلات و عملکرد تحصیلی کودک

از نقش دوستان در تربیت کودک می‌توان به ایجاد انگیزه‌ی تحصیلی اشاره کرد. شبکه‌های دوستی با عملکرد تحصیلی مشابه شکل می‌گیرند و سپس آن را تقویت می‌کنند. متاآنالیزی بر 52 مطالعه نشان داد مجموعه دوستانی با معدل درس بالا، احتمال بهبود نمرات ریاضی را تا 25٪ بالا می‌برد.

5. نقش همسالان در تربیت کودک با توسعه مهارت‌های حل مسئله و تصمیم‌گیری

وقتی کودکان با همسالانشان بازی‌های ساختاریافته یا پروژه‌های گروهی انجام می‌دهند، ناچارند ایده‌‌پردازی، تحلیل پیامدها و رسیدن به توافق را تمرین کنند. بهبود زمان واکنش، تصمیم‌گیری‌های منطقی و انتخاب‌ های عاقلانه در موقعیت‌ های واقعی از نقش همسالان در تربیت کودک است.

6. نقش همسالان در تربیت کودک از نظر میزان تأثیرپذیری رفتارهای خطرناک

دورهٔ میانی کودکی تا اوایل نوجوانی، حساس‌ ترین زمان برای الگوبرداری از دوستان است. اگر هنجار گروه کشیدن سیگار یا ولخرجی باشد، مدار پاداش مغز (به‌ ویژه هستهٔ اکومبنس) با تأیید همسالان فعال می‌شود و مقاومت کودک را می‌کاهد. بالعکس، هنگامی‌ که گروه ارزش «نه گفتن» را تقویت کند، همان مدار به رفتار ایمن پاداش می‌دهد.

7. تاثیر نقش همسالان در تربیت کودک و سلامت روانی و عاطفی آنها

حمایت عاطفی همسالان مثل یک ضربه‌گیر استرس عمل می‌کند. پژوهش‌های مبتنی بر کورتیزول بزاق نشان می‌دهد کودکانی که دست‌کم یک دوست صمیمی دارند، پس از رویدادهای استرس‌‌زا افت کورتیزول سریع‌تری دارند.

8. نقش همسالان در یادگیری گروهی

در انجام کارهای گروهی نقش همسالان در یادگیری کودک بسیار کمک‌کننده است. کودکان می‌توانند یاد بگیرند که چگونه با محیط‌های گروهی سازگار شوند و دانش کسب کنند. به این ترتیب کودک یاد می‌گیرد که چگونه مشکلاتش را حل کرده و برای رسیدن به اهداف با دیگران همکاری کند.

9. اهمیت نقش همسالان در تربیت کودک و تنظیم احساسات او

کودکان در تعامل با همسالان می‌آموزند خشم را بدون پرخاشگری ابراز کنند و شادی را بدون افراط به اشتراک بگذارند. نقش دوستان در تربیت کودکان مخصوصا در بازی‌ها بسیار مشهود است. آنها در بازی فرصت‌های طبیعی برای تنظیم هیجان خود را دارند.

10. عزت نفس بالاتر کودکان در ارتباط با هم

بازخورد مثبت از همسالان، مثل تشویق هنگام گل زدن یا تحسین یک نقاشی، مستقیماً خودارزیابی کودک را بالا می‌برد. دلیل اصلی، آینهٔ اجتماعی است: وقتی کودک می‌بیند که همتایان ارزش و توانایی او را می‌پذیرند، این تصویر را در «خودپنداره» درونی تثبیت می‌کند و شجاعت تجربه‌‌های تازه را پیدا می‌‌کند.

11. تاثیر دوستان و همسالان بر تربیت کودک و کاهش حس تنهایی

داشتن حتی یک دوست صمیمی، حس تعلق زیستی را در مغز فعال می‌کند، اکسی‌توسین ترشح می‌شود و شبکه پیش‌پیشانی‑لیمبیک آرام می‌گیرد. کودکانی که در زنگ تفریح تنها نمی‌مانند، کمتر به نشخوار فکری منفی دچار می‌شوند.

12. تقویت علائق جدید در ارتباط با همسالان

نقش همسالان در تربیت کودک و تقویت علائق او بسیار تأثیرگذار است. پژوهش‌ها روی شبکه‌های دوستی نشان می‌دهد احتمال پیوستن کودک به فعالیتی تازه، اگر دست‌کم دو همسال در آن شرکت کنند، سه برابر می‌شود. این پویایی، دامنه علائق را گسترش داده و مغز را با مسیرهای عصبی نو برای یادگیری مادام‌العمر غنی می‌کند.

13. نقش همسالان در تربیت کودک و انگیزه برای یادگیری

رقابت سالم و آموزش همتا (روشی از یادگیری است که در آن افراد با سطح دانش و توانایی‌های مشابه، به یکدیگر آموزش می‌دهند و از این طریق مهارت‌های خود را تقویت می‌کنند.)، دو موتور قدرتمند انگیزش درونی هستند. زمانی که کودک می‌بیند دوستش مسئله‌ای را حل کرده، سیستم پاداش او فعال شده و «خودکارآمدی تحصیلی» بالا می‌رود.

14. نقش همسالان در حمایت عاطفی و اجتماعی یکدیگر

از نقش همسالان در تربیت کودک ایجاد حس حمایت عاطفی خارج از خانه است. از طرفی دیگر، یادگیری نحوه ابراز نیازهای عاطفی خود با افراد مختلف برای آن‌ها ضروری است که در زمان رشد کنار همسالان به درستی شکل می‌گیرد. 

15. تقویت مهارت‌های شناختی از تاثیرات ارتباط همسالان

از دیگر نقش دوستان در تربیت، تقویت مهارت‌های شناختی است. بازی‌های گروهی استراتژیک، از لگو‌سازی مشترک تا بازی‌های رومیزی فکری، حافظه، انعطاف ذهنی و برنامه‌ریزی اجرایی را تقویت می‌کند. بنابراین زمان‌های بازی تعاملی، معادل ورزش مغزی محسوب می‌شود.

16. نقش همسالان در تربیت کودک و آشنایی با مفاهیم عشق و محبت

زندگی در کنار همسالان نخستین صحنه تمرین برای دلبستگی‌های غیرخانوادگی‌ است. احساس «دوست داشتن» یا «دوست داشته شدن» در مقیاس کوچک گروه، به کودک می‌آموزد احترام متقابل، اعتماد و مرزبندی عاطفی چیست. این تجربه‌های اولیه، الگوی دلبستگی رومانتیک در نوجوانی را پیش‌بینی می‌کند.

نقش بازی‌های گروهی و تعاملات در تربیت و رشد کودک

تاثیر دوستان و همسالان بر تربیت کودک در بازی تیمی هم «باشگاه مغز» است و هم «مدرسهٔ اخلاق». در واقع، بازی‌های گروهی آزمایشگاه بی‌خطر مهارت‌آموزی هستند. در هر بازی، قوانین پنهانی مثل رعایت نوبت، تقسیم منابع یا قبول شکست وجود دارد که قواعد زندگی جمعی است. روان‌شناسان رشد نشان داده‌اند که بازی‌های مشارکتی، مدارهای لوب پیش‌پیشانی و قشر پیشانی-آهیانه‌ای را فعال می‌کنند.

وظیفه والدین نسبت به دوستی‌ها و روابط فرزندان چیست؟

والدین باید با نظارت آگاهانه و حمایت بدون دخالت مستقیم، به فرزندان خود کمک کنند تا روابط سالم و سازنده‌ای با همسالان برقرار کنند.

از جمله مهم‌ترین وظایف والدین نسبت به دوستی‌ها و روابط فرزندان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حمایت نه تحمیل: والدین باید محیطی سالم (مثل کلاس‌های فوق برنامه) برای دوست‌یابی فراهم کنند نه اینکه به زور برای فرزندانشان دوست انتخاب کنند.
• نظارت نامحسوس: گفت و گوی منظم درباره احساس کودک نسبت به دوست، بدون ایجاد حس تجسس یا کنترل.
• آموزش نه گفتن: تمرین نه گفتن در موقعیت‌های فرضی
• میانجی‌گری عادلانه: در اختلاف‌های شدیدی که خطر طرد یا قلدری دارد، باید والدین باید خیلی عاقلانه و بی طرف وارد عمل شوند و در درجه اول کودکان رو در فضای مجزا قرار دهند و فرصت ابراز هیجانات و گفتگو را فراهم کنند.
• الگوی عینی بودن: کیفیت روابط بزرگسالان خانه، الگوی ناخودآگاه کودک است

نکات مهم در یادگیری کودک از همسالان

نقش همسالان در یادگیری کودک توان فکری آن را چند پله بالاتر می‌برد. چون کودک آنچه را در خانه «می‌شنود»، در جمع دوستان «می‌آزماید». از نکات مهم نقش همسالان در یادگیری کودک:

یادگیری اجتماعی از طریق همسالان

کودکان از رفتار دوستان خود مدل‌سازی می‌کنند، سپس یادگیری خود را عمیق‌تر و در نهایت با انگیزه و پشتکار آن را تقویت می‌کنند.

پذیرش و طرد در دوران کودکی

اگر کودک در روابط دوستانه به‌طور کامل پذیرفته شود سطح کورتیزول پایین‌تر و عزت‌نفس بالا می‌رود و همچنین در آزمون‌های حل مسئله عملکرد بهتری از خود نشان خواهد داد. اما در صورت طرد شدن در روابط دوستی، خطر افسردگی، اضطراب اجتماعی و پرخاشگری پیش رو است. البته پژوهش‌ها نشان می‌دهد حتی یک رابطهٔ حمایتی می‌تواند آثار طرد وسیع را تا حد زیادی جبران کند. این مسئله اهمیت آموزش مهارت های دوستیابی و برقراری تعامل موثر را آشکار می‌سازد.

نکات مهم در حمایت از روابط سالم همسالان

از جمله نکات مهم در حمایت از روابط سالم همسالان:

• حضور در محیط‌های متنوع مثل فضای بازی، موزه یا کتابخانه برای کشف خود و عمیق شدن روابط دوستی
• مهارت حل مسئله مثل آموزش جملات من محور، مثل: من احساس می‌کنم…به جای سرزنش و تنش.
• تقویت و هم‌دلی فعال برای پذیرش آسان تفاوت‌ها
• جلوگیری از وابستگی عمیق به “دوستی فقط مجازی” با تعیین مرزهای دیجیتال

همسالان چگونه می‌توانند در کودکان و یادگیری آنها تاثیر بگذارند؟

نقش همسالان در تربیت کودک به‌صورت همه‌جانبه‌ای مورد آزمایش قرار گرفته است. آن‌ها با ایجاد فضایی دوستانه و صمیمی، یادگیری را برای کودک جذاب‌تر و فعال‌تر می‌کنند. وقتی کودکان در کنار هم بازی می‌کنند یا چیزی یاد می‌گیرند، بیشتر تلاش می‌کنند، از هم سوال می‌پرسند، اشتباهاتشان را با هم مرور می‌کنند و انگیزهٔ بیشتری برای پیشرفت دارند. این تعامل‌ها باعث می‌شود مهارت‌های حل مسئله، تفکر انتقادی و اعتمادبه‌نفس آن‌ها تقویت شده و یادگیری برایشان لذت‌بخش‌تر و ماندگارتر باشد.

چالش‌ها و مشکلات کودکان در روابط با همسالان

نقش همسالان در تربیت کودک می‌تواند با چالش‌هایی مثل آزار، طرد شدن، رقابت‌های ناسالم و فشار ناشی از شبکه‌های اجتماعی همراه باشد که به‌شدت نیازمند حمایت درست و بدون مجازات است. 

گرچه گروه همسالان سکوی پرتاب رشد است، همان جمع می‌تواند منبع فشار روانی شود. فهم چالش‌ها کلید مداخلهٔ به‌موقع است.

آزار و اذیت همسالان

این چالش‌ها گاهی به‌صورت قلدری و رفتارهای خصمانه و یا فیزیکی نمایان می‌شود. که باید با روش گزارش بی‌مجازات مداخله کرد.

تفاوت‌های اجتماعی و فرهنگی

لحن و طرز لباس پوشیدن از سری تفاوت‌های اجتماعی بارز است که یا موجب احساس انزوا و یا تقویت تعصب در کودکان می‌شود. برای رفع این چالش باید مسئله چند فرهنگی را در ذهن کودک جا انداخت.

رقابت‌های ناسالم

از جمله رقابت‌های ناسالم می‌توان به مقایسه افراطی نمره یا مهارت ورزشی اشاره کرد که موجب حسادت، اضطراب یا شکست دوستی‌ها می‌شود. در این مورد باید بر روی پیشرفت فردی و تعیین اهداف تمرکز داشت.

تأثیر رسانه‌های اجتماعی

در دنیای مجازی که بخش مهمی از دنیای واقعی ما شده، لایک و یا فالو معادل ارزش شخصی تلقی می‌شود. این بحث با آموزش سواد رسانه تا حدی قابل کنترل است.

سوالات متداول در خصوص اهمیت نقش همسالان در تربیت کودک

در این بخش به برخی از سوالات مهم در رابطه با اهمیت نقش همسالان در تربیت کودک می‌پردازیم:

چرا ارتباط با همسالان برای رشد و تربیت کودک مهم است؟

چون در کنار همسالان، کودک چیزهایی را تمرین می‌کند که در خانه نمی‌تواند: دوستی، تصمیم‌گیری قاطع، حل دعوا و همکاری.

کودکان در رابطه با همسالان چه مهارت‌هایی را می‌آموزند؟

مهارت حل تعارض، همکاری، همدلی، مذاکره و «نه‌ گفتن» در برابر رفتارهای پرخطر از مهارت‌های مهمی است که کودکان در ارتباط با یکدیگر می‌آموزند.

چالش‌های ارتباط با همسالان در کودکان چیست؟

قلدری، طرد فرهنگی، رقابت ناسالم و فشار هنجاری برای رفتارهای پرخطر از جمله چالش‌های کودکان با همسالانشان است. 

چطور ارتباط سالم کودکان با همسالان را تقویت کنیم؟

با ایجاد فرصت‌های بازی گروهی متنوع، آموزش مهارت گفت‌وگو و نظارت نامحسوس ولی مستمر می‌توان ارتباط کودکان با دوستان را تقویت کرد. 

تاثیرات منفی نداشتن ارتباط سالم با همسالان بر کودکان چیست؟

افزایش احساس تنهایی، خطر افسردگی و اضطراب، ضعف مهارت اجتماعی و افت تحصیلی از مهم‌ترین چالش‌های نداشتن دوست هم‌سال است.

آیا رسانه‌های اجتماعی بر ارتباط همسالان تاثیر دارند؟

بله؛ رسانه‌ها نیز می‌توانند دوستی را گسترش دهند ولی خطر قلدری مجازی (سایبر بولینگ یا قلدری مجازی) و مقایسه ناسالم را نیز بالا می‌برند.

نشانه‌های وجود مشکل در ارتباط کودک با همسالان چیست؟

انزوا در زنگ تفریح، شکایت از قلدری، افت ناگهانی نمره یا بی‌میلی به مدرسه و فعالیت‌های گروهی، از جمله علائم منفی تأثیر دوستان و همسالان در تربیت کودک است. 

چطور از رقابت‌های ناسالم در روابط همسالان جلوگیری کنیم؟

با تأکید بر پیشرفت فردی، هدف‌گذاری شخصی و آموزش همکاری، می‌توان رقابت دوستان را سازنده ساخت و نقش همسالان در تربیت کودک را به تجربه‌ای حمایتگر تبدیل نمود.

منبع: peartree