لکنت زبان در کودکان: علت و علائم + روش‌ تشخیص و درمان

لکنت زبان در کودکان به صورت وقفه در صحبت کردن است و زمانی اتفاق می‌افتد که عضلاتی که برای صحبت کردن استفاده می‌شوند، در حین صحبت به طور غیرقابل کنترل تکان خورده یا حرکت می‌کنند. این شرایط باعث اختلال در گفتار شده و مکث، صداهای ناخواسته و یا چسبیدن کلمات به هم را همراه دارد. لکنت زبان معمولا در کودکان اتفاق می‌افتد اما در هر سنی که ایجاد شود، قابل‌درمان است. در ادامه این مطلب بلاگ مامانینو تصمیم داریم در خصوص علت لکنت زبان ناگهانی در کودکان و روش‌های درمان لکنت زبان در کودکان صحبت کنیم.

لکنت زبان چیست؟

لکنت یک اختلال گفتاری است که به صورت وقفه در جریان روان گفتار ظاهر می‌شود. وقفه‌ها یا اختلالاتی که در جریان گفتار رخ می‌دهند به عنوان ناسلیسی شناخته می‌شوند و همه‌ی افراد ممکن است در شرایط استرس، خستگی یا استفاده از زبان پیچیده این شرایط را تجربه کنند.

اما لکنت زبان نوع متفاوتی از مشکل در گفتار است که مکررا در گفتار فرد اتفاق می‌افتد. لکنت زبان معمولا در اوایل کودکی بین 3 تا 5 سالگی شروع می‌شود و در بیشتر موارد، شدت لکنت‌ها در روزها و ماه‌ها متفاوت است و خیلی اوقات نیز خود به خود برطرف می‌شود. درمان لکنت زبان در کودکان در مراحل اولیه می‌تواند بسیار موثر باشد و باعث رفع کامل آن شود.

آشنایی با لکنت زبان

انواع لکنت زبان

لکنت زبان در کودکان یک مشکل گفتاری است که جریان طبیعی گفتار را مختل می‌کند. کودکی که لکنت دارد، صداها، هجاها یا کلمات را تکرار کرده یا طولانی‌تر ادا می‌کند. لکنت زبان می‌تواند ارتباط کودک با سایر افراد را دشوار کند. انواع مختلفی از لکنت وجود دارد:

لکنت رشدی (اختلال روانی با شروع کودک)

این نوع لکنت زبان شایع‌ترین نوع لکنت در کودکان است و معمولا زمانی رخ می‌دهد که کودک بین 2 تا 5 سال سن دارد. این نوع لکنت ممکن است زمانی اتفاق بیفتد که رشد گفتاری و زبانی کودک با آنچه که او نیاز دارد یا می‌خواهد بیان کند، همخوانی نداشته باشد.

لکنت مداوم

این نوع از لکنت همان لکنت رشدی است که تا بزرگسالی ادامه می یابد. در واقع زمانی که برای درمان لکنت زبان در کودکان اقدام نشود لکنت مداوم خواهد بود.

لکنت اکتسابی

لکنت زبان اکتسابی یا دیرهنگام نسبتا نادر است و به دلیل آسیب به سر، سکته‌ی مغزی یا مشکل عصبی پیش‌رونده ممکن است در کودکان یا بزرگسالان اتفاق بیفند. این نوع لکنت زبان همچنین می‌تواند در اثر مصرف برخی داروها یا آسیب‌های روانی و عاطفی باشد و با مشکلات تفکر یا استدلال نیز همراه باشد.

علت لکنت زبان در کودکان چیست؟

علت دقیق لکنت مشخص نیست. با این حال، بیشتر متخصصان معتقدند که این اختلال پایه‌ای عصبی دارد و مناطقی از مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهد که مسئول پردازش گفتار و زبان هستند. لکنت ممکن است دلیل ژنتیکی نیز داشته باشد و احتمال بهبودی در خانواده‌هایی که سابقه‌ی بهبود لکنت دارند به همان اندازه بالا است که احتمال ماندگاری لکنت در خانواده‌هایی که بهبود لکنت در آنها رخ نداده است.

برخی عوامل محیطی نیز می‌توانند دفعات و شدت لکنت را افزایش دهند. برای مثال اضطراب یا استرس، فشار برای سریع صحبت کردن، تغییرات در روال زندگی (مانند تولد نوزاد جدید) و مجبور کردن کودک برای صحبت در مقابل دیگران می‌توانند همگی علت لکنت زبان ناگهانی در کودکان باشند.

چرا کودکان لکنت زبان می گیرند؟

کدام کودکان در معرض لکنت زبان هستند؟

احتمال لکنت زبان در کودکان با این شرایط بیشتر است:

دارای سابقه‌ی خانوادگی لکنت زبان
لکنت زبان به مدت 6 ماه یا بیشتر
مبتلا به سایر اختلالات گفتاری یا زبانی
احساسات شدید نسبت به لکنت یا نگرانی‌ها و ترس‌های اعضای خانواده

علائم لکنت در کودک چیست؟

رشد هر کودک متفاوت است. علائم لکنت در یک کودکان گاهی ممکن است بخشی از مراحل طبیعی رشد گفتار و زبان باشد. با این حال اگر این علائم به مدت 3 تا 6 ماه ادامه پیدا کند، احتمال دارد کودک دچار لکنت رشدی باشد. علائم لکنت زبان در کودکان می‌تواند در طول روز یا در موقعیت‌های مختلف تغییر کند. علائم احتمالی شامل این موارد می‌تواند باشد:

تکرار صداها، هجاها یا کلمات
کشیدن صداها مثل “سسسسسلام”
استفاده از میان‌واژه‌هایی مثل “ام” یا “مثلا”. برای مثال ممکن است بگوید: “من می‌خوام – ام ام، مثلا، …”
صحبت کردن با سرعت کم یا با مکث‌های زیاد
توقف یا قفل شدن گفتار، در حالی که دهان باز است اما صدایی تولید نمی‌شود.
نفس‌تنگی یا عصبی شدن هنگام صحبت کردن
پلک زدن سریع چشم یا لرزش لب‌ها هنگام صحبت کردن
افزایش لکنت زبان در زمان خستگی، هیجان یا استرس
ترس از صحبت کردن

سن شروع لکنت زبان در کودکان

لکنت زبان در کودکان معمولا بین 2 تا 4 سالگی شروع می‌شود؛ این دوره‌ای است که کودکان شروع به ترکیب کلمات و ساختن جملات طولانی‌تر می‌کنند. برخی از کودکان نیز ممکن است در سنین بالاتر دچار لکنت شوند. لکنت زبان ممکن است به صورت ناگهانی شروع شود و به تدریج و در طول زمان نیز بیشتر شود.

لکنت زبان: کودکان چقدر و چندبار این کار را انجام می‌دهند؟

میزان و دفعات لکنت زبان در کودکان متغیر است. برخی از کودکان تنها گاهی اوقات در طول روز دچار لکنت می‌شود و برخی دیگر ممکن است تقریبا در هر کلمه‌ای که می‌گویند دچار لکنت شوند. لکنت همچنین می‌تواند از روزی به روز دیگر، به صورت هفته‌ای یا ماهانه تغییر کند. گاهی اوقات یک کودک ممکن است برای چند روز، چند هفته یا حتی چند ماه به طور کامل از لکنت رها شود اما سپس دوباره لکنت شروع می‌شود.

والدین می‌گویند که موقعیت‌های خاص می‌تواند لکنت زبان کودکان را بهتر یا بدتر کند. برای مثال اگر کودکی هیجان‌زده، خسته یا عصبانی باشد، ممکن است بیشتر دچار لکنت شود.

میزان و دفعات لکنت زبان در کودکان

لکنت زبان در کودک چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پزشک برای تشخیص لکنت زبان در کودکان سوالاتی در مورد سابقه خانوادگی خواهد پرسید. بعلاوه درباره علائم لکنت اطلاعاتی جمع‌آوری می‌کند. پزشک معمولا پیشنهاد می‌کند یک آسیب‌شناس گفتار و زبان کودک را ببیند. این متخصص می‌تواند مشکلات گفتار و زبان را تشخیص داده و درمان کند.

روش‌های درمان لکنت زبان در کودک

درمان لکنت زبان در کودکان به علائم، سن، وضعیت کلی سلامتی و شدت مشکل بستگی دارد. هیچ درمان قطعی لکنت زبان در کودکان وجود ندارد اما درمان زودهنگام می‌تواند از ادامه یافتن این مشکل در بزرگسالی جلوگیری کند. روش‌های مختلفی برای آموزش مهارت‌هایی به کودک استفاده می‌شود که می‌تواند به او در صحبت کردن بدون لکنت کمک کند. در ادامه به برخی از روش‌های رایج اشاره می‌کنیم.

روش زبانی یا تلفظی درمان لکنت

در این روش هماهنگی میان حنجره، گونه، لب‌ها و زبان مورد نیاز است. لکنت زبان در کودکان 5 ساله و کمتر به سختی قابل تشخیص است و کندی زبان می‌تواند به خاطر اختلالات بدنی یا برآشفتگی عاطفی در کودک باشد. این کندزبانی از طریق آموزش رفع می‌شود. برای مثال به کودک آموزش داده می‌شود به آرامی هر هجایی را بیان کند و اهسته‌تر صحبت نماید.

روش مکمل درمان لکنت

در این روش پرورش فکر و زبان به صورت همزمان انجام می‌شود. برای درمان لکنت زبان در کودکان 3 ساله تا 7 ساله از این روش استفاده می‌شود و هدف آن نیز پرورش دوگانه‌ی صحت تفکر و گفتار است.

روش روان‌درمانی لکنت زبان

این روش بیشتر برای کودکانی بکار برده می‌شود که دچار کشمکش‌های عاطفی و اختلالات روانی و عصبی هستند. اگرچه روش روان‌درمانی برای سنین پایین کاربردی نیست.

روش دارودرمانی درمان لکنت زبان

برخی متخصصان معتقدند لکنت زبان می‌تواند به خاطر تنش، اضطراب و هیجانات عاطفی ایجاد شود. در این موارد مصرف داروهای آرام‌بخش می‌تواند به آرام کردن کودک و کاهش هیجانات و اضطراب او و در نتیجه کاهش لکنت زبان کمک کند. با این حال سن کودک در تجویز دارو در نظر گرفته می‌شود.

روش رفتاردرمانی درمان لکنت

رفتار درمانی با تغییر و اصلاح رفتاری به درمان لکنت زبان در کودکان می‌پردازد. رفتاردرمان‌ها معتقدند لکنت زبان کودک می‌تواند به خاطر رفتارهای ناهنجار او باشد و با اصلاح رفتارها می‌تواند این مشکل را کاهش داد.

رفتار درمانی با تغییر و اصلاح رفتار بر ای درمان لکنت زبان

چگونه می‌توان به درمان لکنت زبان کودکان کمک کرد؟

کارهای زیادی می‌توانید انجام دهید که به کودک کنید روان‌تر صحبت کند. این استراتژی‌ها لکنت زبان کودک را درمان نمی‌کند اما تغییراتی هستند که می‌توانید در گفتار، رفتار یا محیط ایجاد کنید تا به کودک خود کمک کرده باشید.

آرام‌تر صحبت کنید

آرام صحبت کردن با کودکانی که لکنت زبان دارند می‌تواند بسیار موثر باشد. کودک زمانی که هیجان‌زده، عصبی یا ناراحت می‌شود یا تحت فشار است بیشتر دچار لکنت می‌شود. آهسته صحبت کردن می‌تواند حس رقابت و فشار را در مکالمات کاهش داده و ریتم مکالمه را کندتر کند. استفاده از گفتار آهسته به کودک نشان می‌دهد ایرادی ندارد اگر زمان بیشتری برای صحبت کردن صرف کند و در زمان هیجانات شدید، می‌تواند آرامش‌بخش‌تر باشد.

استفاده از زمان انتظار بیشتر

پس از اینکه کودک شما صحبت خود را تمام کرد، حدود 2 ثانیه منتظر بمانید و سپس صحبت کنید. با تکان دادن سر، لبخند زدن و سایر حرکات نشان دهید که به او گوش می‌دهید و به حرف‌های او علاقمند هستید. وقتی به کودک خود فرصت صحبت کردن می‌دهید، به او نشان می‌دهید که اشکالی ندارد اگر صحبت او زمان بیشتری می‌گیرد. این کار رقابت برای زمان صحبت کردن را کاهش و سرعت مکالمه را کندتر می‌کند. با ارتباط آرام‌تر احتمال کاهش لکنت زبان در کودکان کمتر می‌شود.

نگاه کنید و گوش دهید

به کودک خود هنگام صحبت کردن نگاه کنید و با علاقه به او گوش بدهید. تلاش کنید تا رو در رو با کودک خود باشید. زمانی که گفتار کودک با لکنت همراه است، به او نشان دهید که به صحبت‌هایش گوش می‌دهید و برای شنیدن وقت دارید. یک چهره‌ی مثبت و آرام داشته باشید.

تکرار یا پارافریز کنید

آنچه کودک گفته است را با استفاده از کلمات دیگر تکرار یا پارافریز کنید. این کار را با سرعتی کم و به شکلی آرام انجام دهید.

تشویق به نوبت گرفتن هنگام صحبت کردن

رقابت برای صحبت کردن را کاهش دهید. در جمع خانواده هر فرد به نوبت صحبت کند و در نوبت او، بدون قطع کردن صحبت، به حرف‌هایش گوش دهید.

تنظیم انتظارات برای صحبت کردن در روزهای پر لکنت

همه‌ی کودکان روزهای روان و روزهای پرلکنت دارند. اگر کودک شما روز پرلکنتی دارد، تعداد دفعاتی که باید صحبت کند یا بلندخوانی داشته باشد را کاهش دهید. سوالات کمتری از او بپرسید و یا سوال‌هایی بپرسید که بتوان با چند کلمه پاسخ داد. در این مواقع از کودک نخواهید در حضور دیگران صحبت کند.

کمک به درمان لکنت کودک

پذیرفتن مشکل لکنت کودک

اگر کودک شما می‌داند که لکنت دارد و از این بابت ناراحت است، به او نشان دهید که درک می‌کنید. به کودک خود کمک کنید تا احساس خود را درباره‌ی لکنت بیان کند. مثلا می‌توانید بگویید “من هم گاهی در گفتن کلمات گیر می‌کنم”.

ایجاد و پیروی از برنامه‌های روزانه

با تنظیم برنامه‌های منظم برای کودک، عجله‌های غیرضروری را کاهش دهید. زمان خواب و غذا را منظم کنید تا مطمئن شوید کودک به اندازه‌ی کافی استراحت دارد و تغذیه می‌شود. لکنت زبان در کودکان در زمان استرس، بیماری یا خستگی معمولا بیشتر می‌شود.

محیطی آرام فراهم کنید

از ایجاد محیطی شلوغ و پراسترس خودداری کنید. سرعت فعالیت‌ها را کاهش دهید و برنامه‌ها را شلوغ نکنید. فشار زمانی، صحبت روان را دشوارتر می‌کند.

پذیرش لکنت کودک

کودکان اغلب می‌فهمند که دیگران در مقابل آن‌ها احساس ناراحتی می‌کنند. وقتی کودک احساس راحتی و پذیرش بیشتری کند، احتمالا بیشتر صحبت خواهد کرد.

رفتار صحیح والدین: نکاتی که در مواجهه لکنت زبان در کودکان باید رعایت کرد

این کارها را برای کمک به درمان لکنت زبان در کودکان خود امتحان کنید:

از فرزند خود نخواهید همیشه درست و دقیق صحبت کند. اجازه دهید حرف زدن برایش سرگرم‌کننده و لذت‌بخش باشد.
از زمان وعده‌های غذایی به عنوان فرصتی برای گفتگو صحبت کنید. حواس‌پرتی‌هایی مانند تلویزیون را کنار بگذارید.
از اصلاح یا انتقادهایی مانند “یواش‌تر حرف بزن”، “نفس عمیق بکش” اجتناب کنید. این کار باعث می‌شود کودک نسبت به لکنت زبان خود حساس‌تر شود.
از کودک نخواهید در زمان استرس یا تشدید لکنت حرف بزند.
صحبت‌های کودک را قطع نکنید و از او نخواهید دوباره بگوید.
به فرزندتان نگویید که قبل از صحبت کردن فکر کند.
فضایی آرام در خانه فراهم کنید.
وقتی با فرزندتان یا دیگران در حضور او صحبت می‌کنید، به آرامی و واضح صحبت کنید.
تماس چشمی را با کودک خود حفظ کنید.
اجازه دهید فرزندتان خودش صحبت کرده و افکارش را بیان کند. پیش از پاسخ دادن به سوالات یا صحبت‌های او نیز کمی مکث کنید.

نکته های مهم در رفتار با کودکی که لکنت زبان دارد

عوارض احتمالی لکنت در کودک چیست؟

عوارض لکنت زبان در کودکان می‌تواند شامل این موارد باشد:

مشارکت کمتر در برخی فعالیت‌ها
عزت نفس پایین
عملکرد ضعیف در مدرسه
مشکلات اجتماعی

آیا لکنت قابل پیشگیری است؟

تنها شکلی از لکنت که قابل پیشگیری است، لکنت اکتسابی است. بهترین راه برای پیشگیری از لکنت زبان اکتسابی، محافظت در برابر بیماری‌ها، سکته‌ی مغزی یا آسیب مغزی است.

لکنت چقدر طول می‌کشد؟

حدود 90% از کودکانی که دچار لکنت رشدی هستند، تا 18 سالگی در صورت دریافت درمان به موقع رفع می‌شود. در کودکانی که به طور کامل بهبود می‌یابند، لکنت بازنمی‌گردد مگر اینکه اکتسابی باشد.

لکنت دائمی اگرچه نادر است اما ممکن است رخ دهد. در چنین مواردی، اگرچه وضعیت دائمی است اما باز هم امکان درمان وجود دارد و بسیاری از بزرگسالان یاد می‌گیرند چطور آن را مدیریت کنند. لکنت اکتسابی نیز ممکن است دائمی یا موقتی باشد. این موضوع معمولا به علت ایجاد آن بستگی دارد. زمانی که لکنت به خاطر آسیب شدید یا دائمی مغز ایجاد شده باشد، احتمال رفع آن بسیار کم است.

زمان مناسب برای مراجعه به گفتار درمانگر

اگر در مورد رشد گفتاری یا زبانی کودکتان نگرانی دارید، باید از متخصص مشاوره بگیرید. درمان لکنت زبان در کودکان قبل از پیش‌دبستانی اغلب موفقیت‌آمیز است بنابراین بهتر است در اسرع وقت برای درمان اقدام کنید. در شرایط زیر حتما به گفتاردرمان‌گر رجوع کنید:

لکنت زبان بیش از 6 ماه
ترس از صحبت کردن
صحبت نکردن به طور کلی
مشکلات در مدرسه به دلیل گفتار

کمک گرفتن از مشاور برای درمان لکنت کودک

آیا لکنت نوعی اضطراب است؟

خیر لکنت زبان یک وضعیت کاملا متفاوت از اضطراب است اما ارتباط قوی و دوطرفه‌ای بین این دو وجود دارد. در واقع لکنت زبان در کودکان یا بزرگسالان می‌تواند باعث بروز یا تشدید اضطراب شود و یا اضطراب منجر به لکنت زبان در فرد شود.

آیا لکنت قابل درمان است؟

خیر درمان قطعی لکنت زبان در کودکان وجود ندارد اما می‌توان با روش‌هایی مانند گفتاردرمانی یا سایر روش‌هایی که به آنها اشاره کردیم به بهبود سریع‌تر و آسان‌تر ان کمک کرد.

سوالات مهم در خصوص لکنت زبان در کودکان

لکنت زبان کودک به چه دلایلی رخ می‌دهد؟

دلیل لکنت زبان در کودکان می‌تواند سابقه‌ی خانوادگی، ناهنجاری در مغز و آسیب به مرکز تکلم، ضربه‌ی شدید عاطیفی، آسیب به مغز، تشنج، شرایط استرس‌زا و موارد مشابه باشد.

لکنت زبان کودکان چه علائمی دارد؟

کودکانی که لکنت زبان دارند معمولا هجاها را غلط ادا می‌کنند و در خواندن هجاهای مشابه مشکل دارند. لکنت زبان همچنین به صورت تکرار یک هجا یا کلمه، مکث بین کلمات و کشیده بیان کردن کلمات نیز هست که به طور کلی باعث مشکل در برقراری ارتباط می‌شود.