آموزش معذرت خواهی به کودکان: مراحل و سن مناسب آموزش + نکات مهم

آموزش معذرت خواهی به کودکان نقش مهمی در پرورش آنها دارد. وقتی به کودکان خود یاد می‌دهید که عذرخواهی کنند، در واقع به آن‌ها می‌آموزید مسئولیت رفتار خود را بپذیرند. این کار باعث می‌شود کودکان مهربان‌تر، مسئول‌تر و آماده‌تر برای برقراری روابط سالم در آینده شوند. اما بهترین روش آموزش عذرخواهی به کودکان چیست؟ و یک معذرت خواهی مودبانه و موثر از جانب فرزند ما چطور باید باشد؟

اگر می‌خواهید بیشتر در خصوص نکات مهم و روش‌های آموزش معذرت خواهی به کودکان بدانید با ما در ادامه این مقاله از وبلاگ مامانی نو همراه باشید تا از دیدگاه خانم کوثر یاوری روانشناس کودک به بررسی این موضوع بپردازیم.

چرا باید به کودکان عذرخواهی کردن بیاموزیم؟

آموزش معذرت خواهی به کودکان مهم است، چون به آن‌ها یاد می‌دهد اشتباهاتشان را بپذیرند و مسئولیت رفتارشان را بر عهده بگیرند.

همچنین، معذرت خواهی مودبانه به آن‌ها کمک می‌کند تا روابط آسیب‌دیده خود با دیگران را ترمیم کنند و احساس بهتری نسبت به خود داشته باشند. در حقیقت، این مهارت ساده پایه‌ای برای رشد اجتماعی و عاطفی سالم فرزندان است. این موضوع یکی از مهم ترین نکات تربیت فرزند است که والدین باید بدان توجه نمایند.

مراحل آموزش معذرت خواهی به کودکان

اگر می‌خواهید آموزش معذرت خواهی کردن به کودک را به طور اصولی و موثر یاد بدهید، بهتر است مراحل آن را طی کنید که عبارتند از:

1. به کودک کمک کنید آرام شود

در اولین گام از مرحله آموزش معذرت خواهی به کودکان، شما باید در ابتدا به کودک کمک کنید آرام شود، چون در اوج عصبانیت نمی‌فهمد چرا باید عذرخواهی کند و حتی ممکن است اضطراب بیشتری پیدا کند. سپس وقتی آرام شد، می‌تواند بهتر بفهمد چه اتفاقی افتاده و از طریق گفت‌وگو معنای واقعی عذرخواهی را یاد بگیرد.

2. دلایل کودک برای کار اشتباهش را بپرسید

وقتی از کودک دلیل کار اشتباهش را می‌پرسید، یاد می‌گیرد به رفتار خود فکر کند و مسئولیت آن را بپذیرد. همچنین، این کار باعث می‌شود بهتر معنای عذرخواهی را درک کند.

3. علت اشتباه بودن رفتار یا گفتار کودک را برای او توضیح دهید

در این مرحله از آموزش معذرت خواهی به کودکان، وقتی  علت اشتباه بودن رفتار یا گفتار را برای کودک توضیح می‌دهید، متوجه می‌شود عملش چه تأثیری بر دیگران داشته و این آگاهی به رشد همدلی و مهارت‌های اجتماعی او کمک می‌کند. در نتیجه، دادن توضیح روشن به کودکان باعث درک بهتر پیامد یک رفتار اشتباه و اصلاح پایدار آن می‌شود.

4. مسئولیت‌پذیری را به او بیاموزید

شما باید مسئولیت‌پذیری را به کودک بیاموزید، چون این کار کمک می‌کند تا او بفهمد رفتارهایش عواقب و در قبال اشتباهات سهمی دارد. این آگاهی در آموزش معذرت خواهی به کودکان باعث می‌شود آنها عذرخواهی را به‌عنوان گامی برای جبران و درست کردن اوضاع درک کنند.

5. موقعیت کودک را تجزیه و تحلیل کنید

شما باید موقعیت کودک را تحلیل کنید تا بتواند رفتار و احساسات خود را درک کند و دلیل واکنش را بشناسد. این کار به کودک کمک می‌کند با آگاهی بیشتری عذرخواهی کند و رفتار خود را اصلاح نماید.

6. به کودک زمان بدهید تا به اشتباهات خود فکر کند

در گام بعدی از آموزش معذرت خواهی به کودکان، شما باید به کودک زمان بدهید تا به اشتباه خود فکر کند، چون تنها در این صورت می‌تواند واقعاً متوجه خطای خود شود و احساس پشیمانی کند. این پشیمانی است که باعث می‌شود عذرخواهی او واقعی و اثرگذار باشد، نه صرفاً تلاشی برای فرار از تنبیه.

7. مشخص کردن زمان و مکان مناسب برای عذرخواهی

به کودک باید آموزش دهید که چه زمان و مکانی برای عذرخواهی مناسب است، زیرا عذرخواهی بیش از حد یا در موقعیت نامناسب ارزش خود را از دست می‌دهد. در نتیجه، یادگیری این مهارت باعث می‌شود کودک رفتار و گفتارش را بهتر مدیریت کند و عذرخواهی واقعی و تأثیرگذار باشد.

8. بیان کردن دلیل عذرخواهی به طرف مقابل

به کودک خود بیاموزید که هنگام عذرخواهی، دلیل آن را واضح بیان کند، چرا؟ چون در آموزش معذرت خواهی به کودکان، این کار باعث ایجاد همدلی و درک بهتر بین او و طرف مقابل می‌شود و شانس بخشیده شدن را افزایش می‌دهد. حتی اگر نگاه کودک به اشتباهش متفاوت باشد، گفتن برداشتش می‌تواند سوءتفاهم‌ها را روشن کند و رابطه را تقویت نماید.

9. بیان راهی برای جبران اشتباه

در این بخش از آموزش معذرت خواهی به کودکان، به کودک خود نشان دهید که عذرخواهی به تنهایی کافی نیست و باید راهی برای جبران اشتباهش پیدا کند، چون این کار به او می‌آموزد احساسات طرف مقابل را درک کند. بنابراین، با راهنمایی شما، کودک مهارت لازم برای اصلاح رفتار و بازگرداندن اوضاع به حالت بهتر را یاد می‌گیرد.

10. مهلت دادن به‌طرف مقابل برای پذیرش عذرخواهی

در آموزش معذرت خواستن به کودکان مهم است به کودک بیاموزید که گاهی طرف مقابل برای پذیرفتن عذرخواهی نیاز به زمان دارد و نباید او را مجبور کند. آموزش این رفتار به کودک کمک می‌کند صبور باشد و بداند وظیفه او فقط عذرخواهی و تلاش برای جبران اشتباه است.

نکات مهم در آموزش معذرت خواهی به کودکان

برای اینکه بتوانید آموزش معذرت خواستن به کودکان را به شیوه موثری انجام دهید، بد نیست که این نکات را رعایت کنید:

1. نحوه عذرخواهی کردن را به کودک نشان دهید

برای آموزش معذرت خواهی به کودکان، لازم است خودتان شیوه صحیح آن را در عمل نشان دهید، زیرا آن‌ها بیشتر با دیدن و الگو گرفتن یاد می‌گیرند تا فقط شنیدن توضیحات.

2. جبران اشتباه را به کودک را بیاموزید

عذرخواهی به تنهایی همیشه کافی نیست و کودک باید یاد بگیرد با عمل خود اوضاع را بهتر کند. همچنین، کودکان در فرآیند رشد اخلاقی، زمانی رفتار درست را درونی‌سازی می‌کنند که پیامدهای اشتباهات و راه‌های جبران آن را تجربه کنند.

3. درباره احساس شخصی که ناراحت شده با کودک صحبت کنید

صحبت کردن با کودک درباره احساس فردی که ناراحت شده است یکی از نکات مهم آموزش معذرت خواهی به کودکان است که به او کمک می‌کند همدلی را یاد بگیرد و بفهمد رفتارهایش چه اثری بر دیگران دارد. این درک به او کمک می‌کند تا عمل اشتباه خود را دیگر انجام ندهد.

4. استراتژی‌های جایگزین را انجام دهید!

همه کودکان به یک شکل یاد نمی‌گیرند و روش‌های متنوع آموزش باعث می‌شود بهتر پیام را درک کنند. بنابراین، به‌کارگیری رویکردهای مختلف آموزش معذرت خواهی به کودکان به آنها کمک می‌کند مهارت‌هایی مانند عذرخواهی را متناسب با توانایی‌های فردی خود بیاموزند.

5. اجازه دهید کودک به روش خودش معذرت خواهی نماید

گاهی اوقات، فرزند شما دوست ندارد در همان زمان عذرخواهی کند. بنابراین، به او کمی زمان بدهید تا در مورد عملش فکر کند و به شیوه خاص خودش، مثل دادن یک شاخه گل یا هر شیوه دیگری عذرخواهی را انجام دهد.

6. عواقب معذرت خواهی نکردن کودک را برای او شرح دهید

کودک شما بداند که بی‌توجهی به اشتباهات می‌تواند به روابطش آسیب بزند و اعتماد دیگران را از بین ببرد. بنابراین، او با درک پیامد رفتارها بهتر یاد می‌گیرد مسئولیت‌پذیر باشد و روابط سالمی بسازد. آشنایی کودک با عواقب این موضوع می‌تواند از مهم ترین نکات آموزش معذرت خواهی به کودکان باشد.

7. الگوی مناسبی برای کودک در این زمینه باشید

شما باید الگوی مناسبی در عذرخواهی باشید، زیرا کودکان بیشتر از طریق مشاهده رفتار می‌آموزند تا از راه دستور دادن. بنابراین، رفتار والدین الگویی عملی برای یادگیری مسئولیت‌پذیری و همدلی در آموزش معذرت خواهی به کودکان را فراهم می‌کند.

8. تمرکز اصلی را بر رفتارهای خوب کودک بگذارید

تشویق رفتارهای درست باعث تقویت یادگیری و انگیزه در کودک می‌شود. بنابراین، توجه به رفتارهای مطلوب مؤثرترین روش برای پرورش مهارت‌های اجتماعی و اخلاقی کودکان است و به آنها اهمیت عذرخواهی کردن را نشان می‌دهد.

روش‌های آموزش عذرخواهی به کودکان

برای آموزش معذرت خواهی کردن به کودک روش‌های مختلف و متنوعی وجود دارد که عبارتند از:

1. ایفای نقش عذرخواهی

با کودکتان ایفای نقش کنید و اینطور به او یاد دهید که عذرخواهی کند. به این صورت، کودک در محیطی ایمن تمرین می‌کند و یاد می‌کیرد که چگونه احساسات و رفتارهای خود را بیان کند.

2. خواندن کتاب آموزش معذرت خواهی به کودکان

اگر به روش‌های عادی نمی‌توانید آموزش معذرت خواهی به کودکان بدهید، می‌توانید او را تشویق کنید که در این مورد کتاب بخواند. به این صورت، او مفهوم عذرخواهی را در محیطی آرام و بدون فشار یاد می‌گیرد.

3. نوشتن نامه معذرت خواهی

با نوشتن نامه عذرخواهی، کودک بهتر می‌تواند رفتار و احساسات خود را نشان دهد و تأثیر کارش بر دیگران را بهتر درک کند. بنابراین، این تمرین، مهارت عذرخواهی در کودک را تقویت و شجاعت لازم برای بیان صادقانه عذرخواهی به‌صورت رو در رو را در آینده فراهم می‌کند.

4. درست کردن برگه‌های عذرخواهی

برگه‌های عذرخواهی ابزارهای آموزش معذرت خواهی به کودکان هستند که کودکان را مرحله‌به‌مرحله با عناصر یک عذرخواهی درست آشنا می‌کنند. در نتیجه، استفاده از این برگه‌ها به کودک کمک می‌کند تا مهارت‌های عذرخواهی را به صورت ساختاریافته تمرین کند و رفتار صادقانه و مسئولانه را یاد بگیرد.

5. کشیدن نقاشی برای معذرت خواهی کردن

نقاشی کشیدن به کودک اجازه می‌دهد تا احساسات خود را به روشی خلاقانه و غیرکلامی بیان و مفهوم عذرخواهی را درک کند. این روش، به ویژه برای کودکان کوچک یا علاقه‌مند به هنر، فرصت جبران اشتباه و ارتباط با دیگران را فراهم می‌کند.

6. آماده کردن کارت هدیه عذرخواهی

کارت عذرخواهی و آماده کردن آن به کودک کمک می‌کند تا اهمیت رفتار خود و اثر آن بر دیگران را درک کند. بنابراین، این روش خلاقانه آموزش معذرت خواهی به کودکان، مهارت عذرخواهی و جبران اشتباه را به آنها می‌آموزد و ارتباطشان با دیگران را تقویت می‌کند.

7. بازی حدس زدن دلیل عذرخواهی

در این بازی، یکی از اعضا موقعیتی را که در آن اشتباهی رخ داده تصور می‌کند. سپس، او انواع عذرخواهی‌های ممکن را مرور می‌کند و دیگران باید حدس بزنند چه اتفاقی افتاده است. بعد از آن، نقش‌ها عوض می‌شود تا همه کودکان و بزرگسالان با تمرین حدس زدن و ایفای نقش، مهارت درک و عذرخواهی را بیاموزند.

8. بازی حدس زدن معذرت خواهی واقعی یا الکی

حدس زدن عذرخواهی واقعی یا ساختگی یکی از بهترین روش های آموزش معذرت خواهی به کودکان است که به کودک کمک می‌کند تا تفاوت بین عذرخواهی صادقانه و سطحی را درک کند. در نتیجه، این روش جذاب و تعاملی مهارت‌های لازم برای بیان عذرخواهی درست و همدلانه را به کودک آموزش می‌دهد.

9. بازی تکمیل پازل معذرت خواهی

در این بازی، مثال‌های عذرخواهی را به سه بخش تقسیم می‌کنید و از کودک می‌خواهید آن‌ها را به ترتیب درست کنار هم قرار دهد. در نتیجه، این روش به کودک کمک می‌کند تا مراحل و شیوه‌های یک عذرخواهی کامل را به صورت تعاملی یاد بگیرد.

ویژگی‌های یک عذرخواهی موثر و خوب

در آموزش معذرت خواهی به کودکان خود، فرزندانتان باید یاد بگیرند که یک عذرخواهی درست و حسابی باید این ویژگی‌ها را داشته باشد:

درخواست بخشش

با درخواست بخشش، کودک مسئولیت رفتار خود را می‌پذیرد و به احساسات طرف مقابل اهمیت می‌دهد. چنین کاری نشان‌دهنده همدلی و درک اجتماعی است که برای عذرخواهی موثر ضروری است.

پذیرش اشتباه

یکی از بهترین ویژگی ها در آموزش معذرت خواهی به کودکان، آموختن پذیرش اشتباه به کودک است. پذیرفتن اشتباه به کودک کمک می‌کند تا مسئولیت رفتار خود را بپذیرد و اعتماد دیگران را جلب کند. به این ترتیب، هم عذرخواهی او صادقانه خواهد بود و هم او یاد می‌گیرد که دیگر این اشتباه را تکرار نکند.

پشیمانی

ابراز پشیمانی نشان می‌دهد کودک واقعا از رفتار اشتباه خود آگاه است و قصد جبران دارد. در نتیجه، احساس واقعی پشیمانی برای موثر بودن عذرخواهی و تقویت همدلی او ضروری است.

توضیح و دلیل

بیان دلیل عذرخواهی به دیگران نشان می‌دهد تا تأثیر رفتار کودک را درک کنند و همدلی بین او و آنها ایجاد شود. بنابراین، در آموزش معذرت خواهی به کودکان، شفاف‌سازی علت رفتار، مهارت‌های اجتماعی و ارتباط مؤثر را در آنها تقویت می‌کند.

جبران کردن

داشتن قصد جبران کردن و تلاش برای آن نشان می‌دهد که کودک مسئولیت رفتار خود را می‌پذیرد و تلاش می‌کند آسیب وارده به دیگران را اصلاح کند.

ویژگی‌های یک معذرت خواهی بد

در بخش‌های قبلی در مورد ویژگی‌های معذرت خواهی مودبانه و موثر در کودکان گفتیم. اما اگر کودک یاد نگرفته باشد درست معذرت خواهی کند چه؟ در این صورت، عذرخواهی بد او چه ویژگی‌هایی دارد؟

• استفاده از «اما»: کودک تقصیر را به دیگران منتقل می‌کند و مسئولیت‌پذیری‌اش را کاهش می‌دهد.
• تمرکز بر رفتار دیگران: به جای پذیرش اشتباه، به دنبال سرزنش دیگران است.
• زبان بدن و لحن عصبی: داد زدن یا حالت ناراحت کودک نشان‌دهنده صداقت او در عذرخواهی و جبران اشتباهش نیست.
• عصبانی شدن: کودک انتظار دارد فوراً بخشیده شود و صبر ندارد.

آیا باید کودک را مجبور به عذرخواهی کنیم؟

شما نباید کودک خود را مجبور به عذرخواهی کنید، زیرا این کار باعث می‌شود عذرخواهی او صادقانه نباشد و صرفاً به اجبار عمل کند. بنابراین، در آموزش معذرت خواستن به کودکان بهتر است با پرسش‌های باز و هدایت، آنها را تشویق کنید که خودشان به درک اشتباه و تصمیم به عذرخواهی برسند.

سوالات متداول در خصوص آموزش معذرت خواهی به کودکان

در ادامه به برخی از سوالات رایج در خصوص آموزش معذرت خواهی به کودکان پاسخ می‌دهیم:

چگونه معذرت خواهی کردن به کودک را بیاموزید؟

شما می‌توانید با ایفای نقش، خواندن کتاب‌های مناسب، نوشتن نامه عذرخواهی، بازی حدس واقعی یا جعلی بودن عذرخواهی و تکمیل پازل به کودک مهارت عذرخواهی کردن را به روشی جذاب و موثر آموزش دهید.

آیا باید کودکان را مجبور به عذرخواهی کرد؟

خیر، کودکان نباید عذرخواهی را از روی اجبار انجام دهند زیرا این کار باعث می‌شود عذرخواهی صادقانه نباشد و تنها آن را برای فرار از تنبیه انجام دهند.

از چه سنی باید آموزش عذر خواهی کردن به کودکان داد؟

شما می‌توانید آموزش عذرخواهی به کودکان را از حدود ۴ سالگی شروع کنید، زیرا در این سن کودکان مهارت‌های همدلی و درک هیجانات دیگران را کسب می‌کنند و می‌فهمند که عذرخواهی می‌تواند حال طرف مقابل را بهتر کند.

چرا معذرت خواهی کردن برای کودکان دشوار است؟

معذرت‌خواهی برای کودکان دشوار است، زیرا آن‌ها هنوز مهارت‌های همدلی و کنترل هیجانات خود را کامل یاد نگرفته‌اند.

اگر کودک اصرار به تکرار رفتار بدی دارد چه باید کرد؟

شما باید با آرامش و ثابت‌قدمی مرزها و پیامدهای رفتار بد را برای او مشخص کرده و او را به تفکر درباره اثر رفتار خود تشویق کنید. به این صورت، می‌توانید آموزش معذرت خواهی به کودکان را به طور موثر انجام دهید.

منبع: pbs, veryspecialtales

دوره طلایی بدون فریاد