آموزش مسئولیت پذیری به کودکان: 22 راهکار طلایی + نقش والدین

آموزش مسئولیت پذیری به کودکان از مهم‌ترین اصول تربیتی در رشد شخصیتی و اجتماعی آن‌ها است. اهمیت آموزش مسئولیت پذیری کودکان در این است که علاوه بر تقویت استقلال و اعتمادبه‌نفس، مهارت‌های اجتماعی و خودانضباطی آن‌ها را نیز ارتقا می‌دهد و زمینه‌ساز موفقیت در تحصیل، کار و زندگی آینده می‌شود. برای پرورش این مهارت می‌توان از راهکارهای مؤثر متعددی مانند سپردن کارهای متناسب با سن کودک، تعیین قوانین و انتظارات مشخص، تشویق به حل مسئله، اجازه دادن به کودک برای اشتباه و یادگیری از آن، مشارکت دادن فرزند در تصمیم‌گیری‌های ساده خانوادگی و الگوسازی رفتار مسئولانه توسط والدین استفاده کرد.

تقویت مسئولیت پذیری کودکان در مدرسه و خانواده فرآیندی تدریجی و نیازمند صبر، توجه و تکرار است که با رعایت این اصول، کودک به فردی مستقل، خودآگاه و وظیفه‌شناس تبدیل می‌شود. در این مطلب از وبلاگ مامانی نو دربارۀ شیوه‌های آموزش مسئولیت پذیری به کودکان و چالش‌های تقویت مسئولیت‌ پذیری در کودکان صحبت کرده‌ایم. اگر در این زمینه به راهنمایی بیشتری نیاز دارید خانم کوثر یاوری، روانشناس کودک، همراه شما هستند تا در مسیر تربیت کودک مستقل و مسئول کمکتان کنند.

منظور از مسئولیت پذیری کودکان چیست؟

کودک مسئولیت پذیر از خودش به‌خوبی مراقبت می‌کند، تکالیف مدرسه و کارهای شخصی‌اش را انجام می‌دهد و کمک خانواده هم هست. آموزش مسئولیت پذیری از سنین پایین، زمینه‌ساز موفقیت کودک در تحصیل، کار و زندگی اجتماعی است.

وقتی از مسئولیت پذیری در کودکان صحبت می‌کنیم، منظورمان این است کودک باید در انجام وظایف شخصی و تحصیلی و کمک در کارهای خانه خوب عمل کند و بیشتر از این نباید از او توقع داشت. آموزش مسئولیت پذیری به کودکان به معنای توانمند کردن آن‌ها برای پذیرش پیامدهای رفتار خود، مراقبت از وسایل شخصی و مشارکت در کارهای خانه و مدرسه است. کودک مسئولیت‌پذیر اشتباهاتش را می‌پذیرد، از آن‌ها درس می‌گیرد و در مسیر رشد شخصیتی گام برمی‌دارد. این ویژگی موجب تقویت اعتمادبه‌نفس، استقلال و روابط سالم او می‌شود.

چرا آموزش مسئولیت پذیری به کودکان اهمیت دارد؟

مسئولیت پذیری در کودکان باعث رشد اعتماد به نفس، خودانضباطی و مهارت‌های اجتماعی می‌شود و به آن‌ها کمک می‌کند به افراد مستقل و مسئول در آینده تبدیل شوند.

آموزش مسئولیت پذیری به کودکان فقط به این معنی نیست که انجام کارهای روزمره یا تکالیف مدرسه را یادشان بدهید. بلکه باید او را برای مهارت‌های اجتماعی موردنیاز در بزرگسالی هم آماده کنید. پرورش مسئولیت پذیری در کودکان باعث تقویت عزت‌نفس در کودکان و استقلال کودک می‌شود و او را برای مسئولیت‌های شغلی و شخصی در آینده آماده می‌کند. کودک مسئولیت‌پذیر در تصمیم‌گیری کمتر به دیگران وابسته است و از پیامد کارها و تصمیمات خود بر دیگران آگاه است.

در ادامه درباره چگونگی آموزش مسئولیت پذیری به کودکان بیشتر صحبت می‌کنیم.

کودکان چه زمانی آماده مسئولیت‌پذیری هستند؟

سن مسئولیت پذیری کودکان بسته به توانایی‌های شناختی، حرکتی و اجتماعی متفاوت است. به‌طور کلی، آموزش مهارت مسئولیت پذیری به کودکان باید از 2 یا 3 سالگی شروع شود. کودکان نوپا (۲ تا ۳ سال) می‌توانند با وظایف کوچک مانند جمع کردن اسباب‌بازی‌ها شروع کنند. کودکان پیش دبستانی (۴ تا ۵ سال) قادرند کارهای ساده خانه و مدرسه را انجام دهند.

از کودکستان تا کلاس سوم، کودکان می‌توانند مسئولیت‌های پیچیده‌تری مانند مراقبت از تکالیف و وسایل شخصی خود بر عهده بگیرند و نوجوانان نیز می‌توانند مسئولیت‌های بزرگ‌تری مانند برنامه‌ریزی مالی و مشارکت در تصمیم‌گیری‌های خانوادگی را یاد بگیرند.

راه‌های آموزش مسئولیت پذیری به کودکان

برای آموزش مسئولیت پذیری به کودکان اول باید خودتان الگوی کودک باشید. سپس می‌توانید وظایفی متناسب با سن کودک برایش تعیین کنید. تعیین قوانین شفاف و ثابت و تشویق به حل مسئله نیز برای آموزش این مهارت مهم‌اند.

در این بخش چند روش برای آموزش مسئولیت پذیری به کودکان پیشنهاد می‌دهیم. اما پیش از آن فراموش نکنید که برای پرورش حس مسئولیت پذیری در کودکان باید صبور باشید و انتظار بیش‌ازحد نداشته باشید. کودک را تشویق کنید و مسئولیتی فراتر از سن به او ندهید.

1. با خود کودک شروع کنید

مسئولیت یک رفتار عملی است. شما باید آموزش مهارت مسئولیت پذیری به کودک را با تمرکز بر خود او آغاز کنید، به او فرصت دهید برای خود برنامه روزانه بسازد و همه کارها را به جای او انجام ندهید. بهتر است کودکان تشویق شوند هر کاری را اول خودشان و به‌تنهایی انجام دهند.

2. کارهای متناسب با سن کودک به او بدهید

حواستان به سن مسئولیت پذیری کودکان باشد. تناسب وظایف با سن و توانایی‌های فرزندان اهمیت زیادی در آموزش مسئولیت پذیری به کودکان دارد. در سنین پایین، سپردن کارهایی مثل جمع‌آوری اسباب‌بازی‌ها یا کمک در شستن میوه‌ها مناسب است.

با بزرگ‌تر شدن کودک، می‌توانید سطح وظایفشان را افزایش دهید. مثلاً انجام تکالیف مدرسه بدون کمک یا مراقبت از حیوان خانگی، مسئولیت‌های مناسبی برای کودکان بزرگ‌تر هستند که مهارت‌های تصمیم‌گیری و استقلال آن‌ها را تقویت می‌کنند.

3. تعیین انتظارات و قوانین مشخص

وقتی کودک دقیقاً بداند چه انتظاری از او دارید، بهتر می‌تواند وظایفش را انجام دهد. برای این کار بهتر است وظایف یا انتظاراتی که از او دارید را بنویسید یا نقاشی کنید و بعد از انجام هر فعالیت تیک مربوط به آن را بزنید. برای مثال، قوانینی مثل انجام تکالیف قبل از تماشای تلویزیون، انجام کارهای خانه پس از مدرسه و یا مسواک‌زدن قبل از خواب، به کودک نظم می‌دهد و باعث می‌شود بداند چه باید بکند.

4. تشویق به حل مساله برای آموزش مسئولیت پذیری به کودکان

سن آغاز آموزش مسئولیت پذیری از دو تا سه سالگی است و والدین باید با کارهای ساده‌ای مانند جمع‌کردن اسباب‌بازی‌ها یا کمک در کارهای خانه شروع کنند.

برای آموزش مسئولیت پذیری به کودکان سعی کنید توان حل مسئله را در او تقویت کنید. مثلاً اگر کودکی در جمع‌کردن اسباب‌بازی‌هایش مشکل دارد، به‌جای آنکه خودتان اسباب‌بازی‌ها را جمع کنید، انتخابی پیش روی کودک بگذارید: «می‌تونی الان اسباب‌بازی‌هاتو جمع کنی و بعد بازی کنی، یا دیرتر جمعشون کنی و زمان بازی‌ت کمتر بشه.» این روش به کودک می‌آموزد که تصمیماتش پیامد دارند و باید در برابر نتایج انتخاب‌هایش مسئول باشد.

5. اجازه دهید کودک اشتباه کند و از آن درس بگیرد

اشتباه‌کردن بخشی از مسیر یادگیری است؛ والدین باید به جای تنبیه، از خطاهای کودک برای آموزش مسئولیت‌پذیری استفاده کنند.

به‌جای سرزنش کودک، اشتباه او را فرصتی برای گفتگو و یادگیری ببینید.  این بهترین راه برای آموزش مسئولیت پذیری به کودکان است. مثلاً، اگر فرزندتان فراموش کرد کاری را انجام دهد، به‌جای تنبیه، با آرامش از او بپرسید چه شد که فراموش کرد و چه راه‌هایی برای یادآوری در آینده وجود دارد. این رویکرد روحیه پاسخ‌گویی و حل مسئله را در بچه‌ها تقویت می‌کند.

6. الگوی مسئولیت پذیری برای کودک باشید

قبل از آنکه بخواهید مسئولیت پذیری در کودکان را تقویت کنید، باید خودتان برای او الگو باشید. رفتار مسئولانه والدین بهترین الگویی است که کودک می‌تواند یاد بگیرد. کودکان از طریق مشاهده رفتار والدین خود مسئولیت‌پذیری را می‌آموزند. یادتان باشد همیشه به قول‌هایی که به او می‌دهید عمل کنید.

7. آموزش مسئولیت پذیری کودکان با تشویق و پاداش

کودکان ذاتاً به نظم و رعایت قوانین اهمیت می‌دهند، اما برای ادامه این رفتارها نیاز به تشویق دارند. حین آموزش مسئولیت پذیری به کودکان، با گفتن جملاتی مثل «آفرین که اتاقت رو مرتب کردی» یا «خیلی عالیه که بدون اینکه بهت بگم میز رو جمع کردی» آن‌ها را تشویق کنید. این کار به آن‌ها احساس ارزشمندی می‌دهد و میلشان به انجام کارهای درست را بیشتر می‌کند.

8. آموزش مسئولیت پذیری به کودکان با مشارکت دادن در تصمیم‌گیری‌های خانوادگی

برای آموزش مهارت مسئولیت پذیری به کودکان، بهتر است در تصمیم‌های ساده خانوادگی مثل انتخاب مقصد سفر، برنامه‌ریزی شام یا چیدمان خانه با بچه‌ها مشورت کنید. وقتی فرزندتان احساس کند نظرش ارزشمند است و در روند تصمیم‌گیری تأثیر دارد، یاد می‌گیرد که تصمیمات او می‌تواند بر دیگران اثر بگذارد.

9. کودکان را در موقعیت‌های واقعی آموزش دهید

پدر و مادر باید مسئولیت‌پذیری را در موقعیت‌های واقعی با فرزندان تمرین کنند. به آن‌ها وظایف ساده‌ای در خانه بدهید، مثل کمک کردن در آشپزی و یا چیدن میز شام. فراموش نکنید که این فرایند نیازمند زمان، صبر و تشویق کودک است.

10. فکر نکنید که آموزش سخت است

بعضی والدین فکر می‌کنند که اگر کارهای کودک را خودشان انجام بدهند راحت‌ترند. آن‌ها اجازه نمی‌دهند کودکان کاری انجام دهند چون نمی‌خواهند خانه به هم بریزد یا نمی‌خواهند فرزندشان به سختی بیفتد. با این حال، بسیار مهم است که آموزش مسئولیت پذیری به کودکان را از سن کم آغاز کنید، زیرا یادگیری آن‌ در سنین بالاتر دشوارتر می‌شود.

11. از مقاومت کودک نترسید

مقاومت کودکان در برابر پذیرفتن مسئولیت طبیعی است، شما باید از قبل با کودک صحبت نموده و با او به توافق برسید و سپس با جدیت کودک را به اجرای قوانین ملزم نمایید، مثلا « اسباب بازی ها جمع نشه تایم بازی در پارک کم میشه» یا «مامان جانم همانطور که باهم صحبت کرده بودیم شما غذا را اول میخورید که بعدبتونیم باهم ژله درست کنیم برای شب» . باید به قوانین پایبند باشید و به کودک نشان دهید که عقب‌نشینی نخواهید کرد.

12. سپردن مسئولیت تمیز کردن اتاق و لوازم شخصی از روش‌های آموزش مسئولیت پذیری به کودکان

یکی از بهترین راه‌ها برای آموزش مهارت مسئولیت‌پذیری به کودکان این است که فرزندتان از سن کم یاد بگیرد اتاقش را مرتب کند. البته که در هر سن جزییات متفاوت است به همین دلیل باید با توجه سن او انتظارات واقع بینانه از انجام این کار داشته باشیم. مثلا با توجه به اینکه نظم در چیدمان برای کودکان بالای 7سال هست، می‌توانید جعبه‌ها و سبدهای جذابی به کودکان 7 سال به بالا دهید تا وسایل و اسباب‌بازی‌هایش را دسته‌بندی و جمع کند.

13. به آنها چیزی برای نگهداری بدهید

برای تربیت کودک مسئولیت پذیر، یکی از بهترین ترفندها این است که مراقبت از چیزی را به او بسپارید. برای آموزش مسئولیت پذیری به کودک می‌توانید از او بخواهید به گلدان‌ها آب بدهد، به حیوان خانگی غذا بدهد یا مراقب خواهر یا برادر کوچکترش باشد. چنین مسئولیت‌هایی به کودک حس ارزشمندی می‌دهد و اعتمادبه‌نفس او را تقویت می‌کند.

14. تشویق به انجام کارهای داوطلبانه

برای آنکه کودک مسئولیت‌پذیر بار بیاید می‌توانید او را با کارهای داوطلبانه مثل جمع‌آوری کمک مالی یا تمیز کردن محیط زیست آشنا کنید. مسئولیت‌پذیری اجتماعی را به او بیاموزید. این یک تکنیک عالی برای آموزش مسئولیت پذیری به کودکان خواهد بود.

15. سپردن برخی از کارهای خانه به کودک

محول کردن بعضی کارهای روزمره خانه و آشپزخانه روش خوبی برای مسئولیت پذیری فرزندان در خانواده است. مثلاً وظایفی مثل جمع کردن اسباب‌بازی، تا کردن لباس‌ها و کمک کردن در آشپزی را به بچه‌ها محول کنید و عواقبی هم برای سرپیچی از آن‌ها در نظر بگیرید تا کودک خود را موظف به انجامشان بداند.

16. آموزش مسئولیت پذیری به کودکان و توضیح دادن روش انجام کارهای دشوار

برای اینکه فرزند مسئولیت‌پذیری داشته باشید، اجازه دهید کارهای سخت را خودش به‌تنهایی و بدون کمک شما انجام دهد. برای آموزش مسئولیت پذیری به کودکان، در چنین مواقعی سعی کنید روش کار را برایش توضیح دهید و راهنمایی‌اش کنید. با این کار کودک به توانایی‌هایش تکیه کرده و خلاقیت و مهارت حل مسئله خود را تقویت می‌کند.

17. آموزش تهیه لیست کارها در آموزش مسئولیت پذیری کودکان

برای تقویت مسئولیت پذیری کودکان در مدرسه و خانه به کودک یاد بدهید کارهای روزانه و تکالیف مدرسه یا لوزام موردنیازش را بنویسد و فهرست کند. این روش نوعی تمرین برنامه‌ریزی برای بچه‌ها است، با این کار بچه‌ها ار وظایفشان مطلع می‌شوند و آن‌ها را فراموش نمی‌کنند.

18. آموزش برنامه‌ریزی مالی

یکی از مهم‌ترین کارها برای آموزش مهارت مسئولیت پذیری به کودکان این است که به آن‌ها پس‌انداز کردن یا برنامه‌ریزی مالی را یاد بدهید. به کودک یاد بدهید پول توجیبی‌اش را درست و به‌اندازه خرج کند و برای خرید چیزهای موردعلاقه‌اش پس‌انداز کند.

19. آموزش مسئولیت پذیری به کودکان از طریق بازی

کتاب خواندن و بازی برای مسئولیت پذیری کودک بسیار موثرند. شرکت در بازی‌های گروهی به کودکان کمک می‌کند تا اهمیت همکاری و مسئولیت‌پذیری را درک کنند. کتاب‌های داستانی هم مفاهیم مسئولیت‌پذیری را به صورت غیرمستقیم به کودک منتقل می‌کنند و انگیزه او برای رفتار مسئولانه را افزایش می‌دهند. بنابراین آموزش دادن به کودکان از طریق بازی نمودن با آن‌ها یکی از دلایل اهمیت بازی برای کودکان است که نباید از آن غافل شد.

20. دادن بازخورد مثبت مهم در آموزش مسئولیت پذیری به کودکان

برای آموزش مسئولیت پذیری به کودکان باید به او بازخورد سازنده بدهید. هر وقت کودک وظیفه‌اش را درست انجام نداد، به جای تنبیه و سرزنش، اهمیت مسئولیتش را برای او توضیح دهید و بگویید که اشتباه بخشی از روند یادگیری است، می‌تواند از اشتباهش درس بگیرد و سعی کند دفعۀ بعد بهتر عمل کند.

21. ایجاد محیط امن و حمایتگر برای آموزش مسئولیت پذیری کودکان

یکی از مهم‌ترین شرط‌ها برای تقویت مسئولیت پذیری کودکان در مدرسه و خانه این است که کودک بداند والدین و مربیانش حامی او هستند. بهتر است والدین با صبر و درک متقابل، فرصت دهند تا کودک به‌تدریج و متناسب با توانایی‌هایش مسئولیت‌های بیشتری بر عهده بگیرد.

22. تشویق به عذرخواهی و جبران اشتباهات

برای تربیت فرزند مسئولیت پذیر، وقتی کودک مرتکب اشتباهی می‌شود، به‌جای سرزنش یا تنبیه، او را تشویق کنید تا مسئولیت کار خود را بپذیرد و بابت آن عذرخواهی کند. این رفتار به او می‌آموزد که اشتباه‌کردن طبیعی است، اما پذیرش و جبران اشتباهات نشانه بلوغ و مسئولیت‌پذیری است.

لیست وظایف مناسب برای آموزش مسئولیت پذیری به کودکان در سنین مختلف

اگر می‌خواهید فرزند وظیفه‌شناس و مسئولی داشته باشید، باید مسئولیت‌پذیری را از همان سنین کم به آن‌ها آموزش دهید. در ادامه، فهرست کارهایی را گرد آورده‌ایم که می‌توانید برای آموزش مسئولیت پذیری به کودکان در سنین مختلف به آن‌ها محول کنید.

1. مسئولیت پذیری به کودکان نوپا 2 تا 3 سال

در این سن می‌توانید از کودک بخواهید اسباب‌بازی‌هایش را جمع کند یا با کمک شما تختخواب‌اش را مرتب کند یا گردگیری کند.

2. لیست وظایف آموزش مسئولیت پذیری به کودکان پیش دبستانی 4 تا 5 سال

برای آموزش مسئولیت پذیری به کودکان پیش دبستانی (کودکان 4 تا 5 ساله) می‌توانید کارهای ساده‌ای را به او بسپرید، مثل لباس‌ها و جوراب‌ها را تا کند، با نظارت شما به حیوان خانگی یا گیاهان آب و غذا بدهد، یا میز غذا را جمع کند.

3. مسئولیت پذیری از کودکستان و پیش‌دبستانی تا کلاس سوم

کودکان در این سن یادگیری سریع دارند و خیلی زود وظایفشان را یاد می‌گیرند، اما نباید زیاده‌روی کنید و بیش‌ازحد به آن‌ها مسئولیت بدهید.

کودکان پیش دبستانی می‌توانند مسئولیت‌پذیری را با مراقبت از لوازم شخصی، لباس پوشیدن بدون کمک دیگران، تا کردن لباس‌ها، خالی کردن ماشین ظرفشویی و لباسشویی کارهای ساده‌ای از این دست تمرین کنند.

4. مسئولیت پذیری در کودکان 8 تا 12 سال

کودکان 8 تا 12 ساله می‌توانند در شستن ظرف‌ها، روشن کردن ماشین ظرفشویی و رسیدگی به گل‌ها کمک کنند. برای آموزش مسئولیت پذیری به کودکان دبستانی آن‌ها را موظف کنید در نظافت اتاقشان و خانه کمک کنند، تکالیف مدرسه را به‌موقع و درست انجام دهند و کیف مدرسه را از شب قبل آماده کنند. کودکان 10 تا 12 ساله باید توانایی مدیریت پول توجیبی را هم داشته باشند.

5. مسئولیت پذیری در نوجوانان

برای آموزش مسئولیت پذیری به نوجوانان آن‌ها را در خرید مایحتاج خانه، بیرون بردن زباله‌ها، تهیه غذاهای ساده یا برنامه‌ریزی کارها مشارکت بدهید. کارهایی مانند تمیز نگه داشتن اتاق، خوب درس خواندن، مهارت تفکر در کودکان پیش از تصمیم‌گیری، مشورت با والدین و حفظ بهداشت جسم و روان از وظایف فرزندان در نوجوانی است.

6. مسئولیت پذیری کودکان در مدرسه

مسئولیت پذیری کودکان در مدرسه نقش مهمی در شکل‌گیری نظم، تمرکز و موفقیت تحصیلی آن‌ها دارد. انجام درست وظایف مدرسه به کودک کمک می‌کند مهارت‌های لازم برای مسئولیت‌های بزرگسالی را بیاموزد. از مهم‌ترین مسئولیت‌های کودکان در مدرسه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حضور منظم و سر وقت در کلاس
• انجام به‌موقع تکالیف درسی
• جا نگذاشتن وسایل در خانه و مدرسه
• توجه و تمرکز بر توضیحات معلم
• رعایت سکوت و انضباط سر کلاس

نقش والدین در آموزش مسئولیت پذیری به کودکان

پدر و مادر به شیوه‌های زیر در آموزش مسئولیت پذیری به کودکان نقش ایفا می‌کنند:

• تعیین مسیر و لحن مناسب: والدین به‌عنوان الگوی اصلی، رفتار و نگرش خود نسبت به مسئولیت را به کودک منتقل می‌کنند. گفتار، اعمال و رفتار شما راهنمایی مهمی برای کودک خواهد بود.
• ثبات قدم و صبر: آموزش مسئولیت پذیری فرزندان در خانواده و مدرسه نیازمند تکرار و ثبات است. کودکان به انتظارات واضح و یادآوری‌های ملایم نیاز دارند و صبر والدین در یادگیری از تجربه و خطا بسیار مهم است.
• الگو بودن در رفتار مسئولانه: نشان دادن رفتار مسئولانه—مانند انجام تعهدات، نظم و مدیریت هیجانات—به کودک کمک می‌کند این ارزش‌ها را در خود تقویت کند.
• مسئولیت‌پذیری به‌عنوان پایه‌ی رشد: مسئولیت یک مهارت حیاتی زندگی است که روی تحصیل، دوستان، مسیر شغلی و رشد شخصی تأثیر می‌گذارد. آموزش آن از سنین پایین، موفقیت آینده کودک را تضمین می‌کند.

تاثیر سبک فرزندپروری والدین بر مسئولیت پذیری درکودکان

سبک فرزندپروری مقتدرانه، مؤثرترین روش برای پرورش حس مسئولیت‌پذیری در کودکان است، زیرا میان آزادی، نظم و حمایت عاطفی تعادل برقرار می‌کند.

شاید بپرسید بهترین شیوه تربیتی برای آموزش مسئولیت پذیری به کودکان کدام است؟ برای پاسخ به این سوال بگذارید اول با سبک‌های فرزندپروری مختصری آشنا شویم:

سبک فرزند پروری مستبدانه

در این سبک، والدین کنترل‌گر و سخت‌گیرند و انتظار دارند کودک بدون چون‌وچرا از قوانین پیروی کند. گفت‌وگو یا پرسش درباره علت قوانین بی‌معناست و تنها اطاعت مطلق از دستورات اهمیت دارد. چنین روشی معمولاً باعث ترس، وابستگی و کاهش اعتمادبه‌نفس در کودک می‌شود.

سبک فرزندپروری سهل گیرانه

والدین سهل‌گیر قوانین کمی برای فرزندان خود تعیین می‌کنند یا در اجرای آن‌ها جدی نیستند. این والدین معتقدند نباید به کودک سخت گرفت و او خود می‌تواند رفتارهایش را مدیریت کند. در نتیجه، کودک ممکن است مرزها و مسئولیت‌های شخصی را به‌خوبی درک نکند و در پذیرش وظایف خود دچار مشکل شود.

سبک فرزندپروری طردگرایانه

در این سبک، والدین توجه عاطفی و نظارتی کمی نسبت به کودک دارند. معمولاً قانون مشخصی وجود ندارد و کودک به حال خود رها می‌شود. این بی‌توجهی می‌تواند موجب احساس ناامنی، بی‌اعتمادی و ضعف در مسئولیت پذیری کودکان شود.

سبک فرزندپروری مقتدرانه

این سبک ترکیبی از نظم، آزادی و احترام متقابل است. والدین مقتدر قوانینی روشن و منصفانه وضع می‌کنند، اما در کنار آن رابطه‌ای گرم و صمیمی با کودک دارند. در این خانواده‌ها استقلال تشویق می‌شود، اما چارچوب‌ها همچنان پابرجا هستند. والدین در عین حمایت، قاطعیت خود را حفظ می‌کنند و تصمیم‌های منطقی می‌گیرند.

در میان تمام روش‌ها، سبک فرزندپروری مقتدرانه مؤثرترین راه برای آموزش مهارت مسئولیت پذیری به کودکان است. این سبک با حفظ تعادل میان حمایت و نظم، به کودک می‌آموزد که قوانین را درک کند، وظایف خود را بپذیرد و در مسیر رشد و استقلال گام بردارد.

برای مطالعۀ بیشتر درباره شیوه‌های تربیت کودک می‌توانید مطلب فرزندپروری چیست؟ را در وبلاگ مامانی نو بخوانید.

چالش‌های والدین در آموزش مسئولیت مسئولیت پذیری به کودکان

آموزش مسئولیت پذیری به کودکان کار چندان ساده‌ای نیست و نیاز به صبر و مداومت زیادی دارد، چون ممکن است در این فرایند با چنین چالش‌هایی مثل این مواجه شوید:

• مقاومت در برابر انجام کارها: کودکان گاهی از پذیرش مسئولیت‌ها خودداری می‌کنند یا آن‌ها را به تأخیر می‌اندازند، به‌ویژه وقتی وظایف خسته‌کننده یا ناآشنا به نظر برسند.
• محافظت بیش از حد: بعضی والدین می‌ترسند فرزندشان شکست بخورد یا انجام کاری برایش دشوار باشد، بنابراین اجازه نمی‌دهند او مسئولیت‌ها را تجربه کند.
• انتظارات ناهماهنگ: پیام‌ها یا استانداردهای متغیر می‌تواند کودک را سردرگم کند و فهمیدن مسئولیت‌های خود را دشوار سازد.
• بی‌صبری: صبور نبودن یکی از چالش های مهم در آموزش مسئولیت پذیری به کودکان است. آموزش و تکرار مسئولیت‌پذیری نیازمند زمان و تلاش مستمر است و برخی والدین در این مسیر صبر کافی ندارند.
• تعادل بین راهنمایی و استقلال: پیدا کردن حد وسط بین کمک به کودک و اجازه دادن به او برای تصمیم‌گیری مستقل، گاهی دشوار است.
• ترس از شکست: والدین ممکن است از مواجهه کودک با پیامدهای اعمالش جلوگیری کنند و ترجیح دهند خودشان مشکل را رفع کنند.

چند ایده بازی برای مسئولیت پذیری کودک

بازی‌های گروهی و فعالیت‌های تعاملی از مؤثرترین ابزارها برای آموزش مسئولیت پذیری، همکاری و نظم به کودکان هستند.

یکی از مؤثرترین روش‌ها برای آموزش مسئولیت‌ پذیری به کودکان، استفاده از بازی است. در اینجا چند بازی برای مسئولیت پذیری کودک معرفی کرده‌ایم. برحسب سن کودک می‌توانید از بازی‌های زیر کمک بگیرید:

مدیر خرید: لیست کوچکی از اقلام مورد نیاز خانه تهیه کنید و از کودک بخواهید هنگام خرید، بررسی کند چیزی از لیست جا نماند. این تمرین حس دقت و مسئولیت را در او تقویت می‌کند.

کار گروهی: در خانه پروژه‌ای مشترک مثل درست کردن پازل بزرگ یا ساختن ماکت با لگو تعریف کنید و برای هر نفر وظیفه‌ای مشخص در نظر بگیرید. کودک یاد می‌گیرد که انجام دقیق کار خودش، برای موفقیت کل گروه ضروری است.

چرخ وظایف: چرخ رنگارنگی از کارهای روزانه بسازید و هر صبح آن را بچرخانید. هر وظیفه‌ای که به کودک افتاد، باید در طول روز انجام دهد.

مامور نظم: برای پرورش مسئولیت پذیری فرزندان در خانواده، به کودک بگویید امروز «مأمور نظم خانه» است. وظیفه‌اش این است که وسایل را سر جای خود بگذارد یا مطمئن شود هر چیز بعد از استفاده، مرتب شده است. می‌توانید برای تشویق او، هر بار که کارش را خوب انجام داد، یک ستاره یا امتیاز بدهید.

فواید آموزش مسئولیت پذیری به کودکان

آموزش مسئولیت پذیری به کودکان به دلایل زیر اهمیت دارد:

• افزایش عزت‌نفس
• بهبود مهارت کار گروهی
• یادگیری مهارت‌های زندگی
• وجدان کاری قوی
• مراقبت بهتر از اموال خود
• توانایی دنبال کردن دستورالعمل‌ها

پیامدهای عدم آموزش مسئولیت پذیری به کودکان

آموزش مسئولیت پذیری فرآیندی تدریجی است که نیاز به صبر، تداوم و حمایت والدین دارد تا کودک به فردی مستقل، منظم و خودآگاه تبدیل شود.

آموزش ندادن مسئولیت پذیری در خانه و مدرسه به کودک، او را فردی وابسته و وظیفه‌نشناس، ضعیف در مهارت‌های سازماندهی، ناتوان در همکاری و پذیرش پیامدهای رفتارها و وابسته بیش از حد به دیگران می‌سازد.

سوالات متداول در خصوص آموزش مسئولیت پذیری به کودکان

در پایان این مطلب از وبلاگ مامانی نو به چند سوال پرتکرار دربارۀ چگونگی آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان پاسخ می‌دهیم:

مسئولیت‌پذیری در کودکان چگونه شکل می گیرد؟

مسئولیت‌ پذیری در کودکان از طریق الگوگیری از والدین، تمرین در موقعیت‌های واقعی، دریافت بازخورد و تشویق تدریجی ایجاد می‌شود. کودک یاد می‌گیرد که هر کاری پیامد دارد و باید در مقابل آن پاسخگو باشد.

اهمیت مسئولیت پذیری فرزندان در خانواده چیست؟

مسئولیت‌پذیری باعث تقویت اعتمادبه‌نفس، خودانضباطی و مهارت‌های اجتماعی می‌شود و کودک را برای پذیرش مسئولیت‌های آینده در خانواده، مدرسه و جامعه آماده می‌کند.

بهترین سن مسئولیت پذیری کودکان چه سنی است؟

آموزش مسئولیت پذیری به کودکان باید از ۲ تا ۳ سالگی با وظایف ساده شروع شود و با رشد کودک، سطح وظایف و مسئولیت‌ها افزایش یابد تا مهارت‌های استقلال و تصمیم‌گیری تقویت شود.

آموزش مهارت مسئولیت پذیری به کودکان چگونه است؟

با دادن کارهای متناسب با سن، تعیین قوانین و انتظارات مشخص، تشویق به حل مسئله، اجازه دادن به کودک برای اشتباه و یادگیری از آن، الگو بودن والدین و مشارکت دادن کودک در تصمیم‌گیری‌های ساده خانوادگی.

چطور رفتار کنیم که کودک حرف شنو باشد؟

سعی کنید قاطع و مقتدر باشید. قوانین و مرزهای مشخصی برای کودک تعیین کنید و برای سرپیچی از آن‌ها عواقب واضحی بگذارید. خود کودک را در تعیین قوانین مشارکت بدهید تا احساس ارزشمندی و آزادی کند.

مسئولیت پذیر نبودن کودک چه عواقبی می‌تواند داشته باشد؟

کودک ممکن است اعتمادبه‌نفس پایین، ضعف در مهارت‌های سازماندهی، وابستگی بیش‌ازحد به دیگران و ناتوانی در همکاری و پذیرش پیامدهای رفتارهای خود پیدا کند.

فواید آموزش مسئولیت پذیری به کودکان چیست؟

کودک با مسئولیت‌ پذیری احساس هدفمندی، شایستگی و اعتمادبه‌نفس می‌کند و مستقل بار می‌آید. این‌ها از مهم‌ترین فواید تقویت مسئولیت پذیری در کودکان است.

چه عواملی می‌تواند مانع یادگرفتن مسئولیت‌پذیری کودک شود؟

نداشتن انتظارات و قوانین مشخص برای کودک، بی‌صبری والدین، مقاومت کودک، انجام کارها به‌جای کودک، ترس از والدین از شکست کودک یا به سختی افتادن کودک از موانعی هستند که آموزش مسئولیت پذیری به کودکان را دشوار می‌کنند.

منبع: nybabysteps, samitivejhospitals

دوره والدگری ماهرانه