علت عصبانیت کودکان: 17 دلیل پرخاشگری کودکان + آموزش برخورد مناسب!

علت عصبانیت کودکان چیست؟ خشم یک احساس طبیعی است، اما زمانی که بیش از حد، غیرقابل کنترل یا مختل شود، می‌تواند به طور قابل توجهی بر رفتار، رفاه و روابط کودک تأثیر بگذارد. در حالی که تجربه هر کودک منحصر به فرد است، علت پرخاشگری کودکان نیاز به بررسی کارشناسانه دارد. از جمله دلایل عمده عصبانیت کودکان که می‌توان به آن‌ها اشاره کرد: اختلالات رشد عصبی است که توانایی کنترل احساسات را محدود می‌کند، محیط‌های پر استرس که باعث افزایش تحریک‌پذیری کودک می‌شود و محدودیت‌های زیاد که احساس آزادی و کنترل را از کودک می‌گیرد. همچنین، ناتوانی در بیان خواسته‌ها و تأثیرات الگوهای رفتاری والدین نیز می‌توانند نقش مهمی در بروز خشم، پرخاش و عصبانیت کودکان داشته باشند. در ادامه این مطلب از وبلاگ مامانی نو خانم دکتر کوثر یاوری به نحوه تشخیص و علائم درمان آن می پردازند.

عصبانیت در کودکان: پرخاشگری در کودکان به چه معناست؟ 

تعریف پرخاشگری در کودکان، رفتارهایی است که به‌صورت عمدی با هدف آسیب رساندن به دیگران یا تخریب اشیاء بروز می‌کند. این رفتارها می‌توانند فیزیکی (مانند کتک زدن یا لگد زدن) یا کلامی (مثل توهین یا تهدید) باشند. علت عصبانیت در کودکان معمولاً نتیجه ترکیبی از عوامل محیطی، ژنتیکی و روانی است و می‌تواند تحت تأثیر احساسات شدید مانند ترس و ناامیدی قرار گیرد.

نحوه تشخیص مشکلات خشم در کودکان: معرفی علائم عصبانیت در کودکان

تشخیص مشکلات خشم در کودکان شامل شناسایی علائم رفتاری و عاطفی مشخصی است که نشان‌دهنده عدم توانایی کودک در مدیریت خشم هستند. 

این علائم ممکن است شامل: طغیان‌های عصبی مکررحتی در شرایط معمولی، رفتارهای تهاجمی (فیزیکی یا کلامی)، تخریب اشیاء، سرزنش دیگران به جای پذیرش مسئولیت و ناتوانی در آرام شدن پس از عصبانیت باشند. 

علت عصبانیت کودکان 

علت عصبانیت کودکان به مسائل فیزیولوژیکی، محیطی و روانی مرتبط است. درکل دلیل خشم و عصبانیت در کودکان، نتیجه‌ی مجموعه‌ای از عوامل پیچیده است که به جنبه‌های مختلف رشد مغزی، محیط زندگی، ویژگی‌های شخصیتی و تجربیات اجتماعی کودک وابسته است. 

این عوامل می‌توانند به‌طور همزمان یا جداگانه در بروز رفتارهای پرخاشگرانه و عصبانیت تأثیرگذار باشند. در ادامه به بررسی مهم‌ترین علل عصبانیت در کودکان، بر اساس منابع کارشناسی معتبر، پرداخته می‌شود:

1.اختلالات رشد عصبی: اصلی‌ترین علت عصبانیت کودکان

اختلالات رشد عصبی یکی از عوامل اصلی عصبانیت در کودکان به‌شمار می‌رود. این اختلالات، مانند بیش‌فعالی و نقص توجه (ADHD) یا اوتیسم، باعث می‌شوند که کودک قادر به مدیریت احساسات خود نبوده و واکنش‌های شدید به موقعیت‌های عادی نشان دهد. 

2. قشر پیشانی نارس 

قشر پیشانی، که مسئول تصمیم‌گیری و کنترل احساسات است، یکی از مناطق مهم مغزی در تنظیم رفتارها و احساسات محسوب می‌شود. 

در کودکانی که قشر پیشانی مغز به‌طور کامل رشد نکرده است، واکنش‌های هیجانی شدید و عدم توانایی در مدیریت عصبانیت مشاهده می‌شود. این نارسایی ممکن است ناشی از اختلالات رشد مغزی یا مشکلات ژنتیکی باشد.

3. سیستم لیمبیک یکی دیگر از علل عصبانیت کودکان

 سیستم لیمبیک بخش دیگری از مغز است که مسئول احساسات و رفتارهای عاطفی است. در صورتی که سیستم لیمبیک دچار اختلال شود، کودک نمی‌تواند احساسات خود را به‌طور صحیح پردازش کرده و این امر باعث بروز عصبانیت و پرخاشگری می‌شود.

4. محیط‌های پر استرس: یکی از مهم‌ترین دلایل عصبانیت کودکان 

محیط‌های پر استرس و تنش‌زا، مثل اختلافات خانوادگی، مشکلات مالی یا تغییرات محیطی، می‌توانند به‌طور مستقیم بر رفتار کودک تأثیر گذاشته و مهم‎ترین علت پرخاشگری کودکان باشد. 

5. محدودیت‌های زیاد را نیز می توان به عنوان علت عصبانیت کودکان نام برد

در خیلی از موارد، محدودیت‌های زیاد و قوانین سخت‌گیرانه، دلیل عصبانیت کودکان است. زمانی که کودکان در موقعیت‌هایی قرار می‌گیرند که دسترسی به فرصت‌ها یا خواسته‌هایشان محدود می‌شود، احساس ناتوانی و ناامیدی می‌کنند. 

6. آزمون و خطا و کشف خطوط قرمز والدین

کودکان در سنین مختلف به‌طور طبیعی به‌دنبال کشف محدودیت‌ها و فهمیدن مرزهای قابل قبول هستند. آن‌ها با آزمون رفتارهای مختلف تلاش می‌کنند تا ببینند چه چیزهایی برای والدین قابل قبول است و چه چیزهایی نیست.

این روند ممکن است به بروز رفتارهای پرخاشگرانه و عصبانیت در کودکان منجر شود، به‌ویژه زمانی که کودک به‌طور مداوم با موانع و نه گفتن‌های والدین روبه‌رو می‌شود.

7. رژیم غذایی نامناسب از مهم ترین علت عصبانیت کودکان

از دیگر دلایل پرخاشگری کودکان رژیم غذایی نامناسب، به‌ویژه مصرف زیاد قند و غذاهای فرآوری‌شده‌است. 

نوسانات قند خون ناشی از تغذیه نادرست می‌تواند باعث تغییرات ناگهانی در خلق‌وخو و ایجاد عصبانیت در کودک شود. بنابراین، رژیم غذایی سالم و متعادل نقش مهمی در پیشگیری از عصبانیت‌های غیرمناسب در کودکان دارد.

8. رفتارهای والدین و الگوبرداری از آن‌ها

کودکان از والدین خود خیلی آگاهانه یا ناخودآگاه الگو می‌گیرند. اگر والدین در مواجهه با مشکلات و استرس‌ها واکنش‌های پرخاشگرانه یا عصبی نشان دهند، کودکان نیز احتمالاً همان رفتارها را در پیش می‌گیرند. 

9. اضطراب و بی‌قراری

از دلایل عصبانیت کودکان اضطراب و بی‌قراری است. خاطر مشکلات خانوادگی، مدرسه یا روابط اجتماعی کودک مضطرب و بی‌قرار شده و در نهایت موجب رفتارهای پرخاشگرانه در کودک می‌گردد.

10. ناتوانی در بیان خواسته‌ها و ایجاد ارتباط از اصلی ترین علت عصبانیت کودکان

کودکان ممکن است به دلایل مختلفی از جمله ناتوانی در صحبت کردن  یا مشکلات شناختی نتوانند خواسته‌ها یا احساسات خود را به‌طور مؤثر بیان کنند. 

11. مسائل فیزیولوژیکی 

مسائل فیزیولوژیکی مانند اختلالات خواب، بیماری‌ها یا دردهای جسمی تأثیر زیادی بر خلق‌وخوی کودک دارد. 

وقتی کودک در وضعیت فیزیکی ناخوشایند قرار دارد، ممکن است به‌راحتی تحریک‌پذیر و عصبی شود.

12. تماشای سریال‌ها یا فیلم‌های خشونت‌آمیز

تماشای برنامه‌های تلویزیونی نامناسب یا فیلم‌های خشونت‌آمیز خواه ناخواه تأثیر منفی بر رفتار کودکان می‌گذارد. 

برنامه‌های تلویزیونی و یا فیلم‌های نامناسب، الگویی از رفتارهای پرخاشگرانه برای گذراندن امور زندگی روزمره به کودکان آموزش می‌دهند و می توانند دلیل عصبانیت کودکان باشند.

13. ناامیدی از مهم ترین علت عصبانیت کودکان

اگر کودکان در مواجهه با مشکلات، به‌ویژه زمانی که اهداف و خواسته‌هایشان به نتیجه نمی‌رسد، احساس ناامیدی کنند، ممکن است به عصبانیت دچار شوند. 

ناامیدی ناشی از عدم توانایی در دستیابی به اهداف شخصی یا محیطی می‌تواند به واکنش‌های شدید و غیرقابل کنترل منجر شود.

14. رقابت خواهر و برادر 

رقابت بین خواهران و برادران، به‌ویژه در سنین پایین، می‌تواند یکی از دلایل عصبانیت و پرخاشگری در کودکان باشد. این رقابت‌ها اغلب به‌دلیل توجه والدین، وسایل بازی یا جایگاه اجتماعی در خانواده رخ می‌دهند و ممکن است به بروز رفتارهای پرخاشگرانه منجر شوند.

15. پویایی خانواده

پویایی و روابط داخل خانواده می‌تواند تأثیر زیادی بر رفتار کودک داشته باشد. خانواده‌هایی که دائم دچار چالش‎ در رابطه یا درگیری‌های مختلف هستند‌، کودکان را خیلی راحت به عصبانیت و رفتارهای پرخاشگرانه عادت می‌دهند.

16. تأثیرات اجتماعی از اصلی ترین علت عصبانیت کودکان

محیط اجتماعی کودک نیز نقش مهمی در بروز عصبانیت و پرخاشگری دارد. کودکانی که در محیط‌های اجتماعی پرتنش و ناآرام زندگی می‌کنند، احساسات منفی بیشتری را تجربه کرده و عصبی هستند.

17. تروما 

تروما یا تجربیات آسیب‌زا، مانند تجربه خشونت یا طلاق والدین، می‌تواند تأثیرات عمیقی بر رفتار کودک بگذارد و باعث بروز عصبانیت و پرخاشگری شود.

دلایل پرخاشگری و عصبانیت در کودکان زیر 1 سال

پرخاشگری و عصبانیت در کودکان زیر یک سال اغلب ناشی از نیازهای برآورده‌نشده و توانایی محدود آن‌ها در بیان این نیازهاست. 

پرخاشگری و عصبانیت در نوزادان، معمولاً به شکل گریه، فریاد، یا اعمال خشن مانند کوبیدن دست‌ها به اشیاء یا کشیدن مو بروز می‌کند.

عوامل اصلی شامل گرسنگی، خستگی، ناراحتی جسمی (مانند کولیک یا درد)، یا نیاز به توجه و تماس عاطفی است. همچنین، عوامل محیطی مانند سر و صدای زیاد یا تغییرات ناگهانی در محیط نیز می‌توانند محرک رفتارهای عصبی در این سن باشند.

علت عصبانیت در کودکان 2 ساله

عصبانیت در کودکان دو ساله عمدتاً مربوط به روند طبیعی رشد آن‌ها است که با تغییرات شناختی، عاطفی و جسمی همراه است. 

افزایش خودمختاری و نیاز به ابراز استقلال و محدودیت در مهارت‌های زبانی که قادر به بیان دقیق نیازها و احساسات خود نیستند می‌تواند از اصلی‌ترین علت عصبانیت کودکان دو ساله باشد.

همچنین، عوامل دیگری مانند خستگی، گرسنگی، تغییرات ناگهانی در برنامه روزانه یا عدم توجه والدین به نیازهای عاطفی کودک می‌توانند از محرک‌های اصلی این رفتار باشند. 

علت پرخاشگری در کودکان 3 ساله

پرخاشگری در کودکان ۳ ساله معمولاً به دلیل ترکیبی از نیازهای رشدی و عوامل محیطی بروز می‌کند. در این سن، کودکان به‌طور فعال‌تر استقلال خود را جستجو می‌کنند و مهارت‌های زبانی بیشتری کسب کرده‌اند، اما هنوز در تنظیم احساسات و حل مشکلات به‌طور کامل ماهر نیستند. این محدودیت می‌تواند باعث ناامیدی شود و به رفتارهایی مانند جیغ زدن، ضربه زدن یا پرتاب اشیاء منجر شود.

عواملی مانند عدم تطابق انتظارات والدین با توانایی‌های کودک، تغییرات در محیط (مانند ورود خواهر یا برادر جدید)، خستگی، گرسنگی، یا نیاز به جلب توجه نیز می‌توانند پرخاشگری را تشدید کنند و از اصلی ترین علت عصبانیت کودکان 3 ساله باشد.

دلیل عصبانیت در کودکان 7 ساله

عصبانیت در کودکان ۷ ساله غالباً با رشد عاطفی و اجتماعی مرتبط است. در این سن، کودکان در حال یادگیری مهارت‌های پیچیده‌تر برای مدیریت احساسات، تعاملات اجتماعی و تطابق با انتظارات مدرسه و والدین هستند. 

عواملی مانند فشارهای تحصیلی، چالش با دوستان، احساس نادیده‌گرفته‌شدن در خانواده یا تجربیات استرس‌زا می‌تواند باعث ایجاد خشم در کودکان و مهم ترین دلیل عصبانیت کودکان باشد.

علت پرخاشگری در کودکان 9 ساله

در سن 9 سالگی، کودکان هنوز در حال یادگیری نحوه کنترل و مدیریت احساسات خود هستند. این عدم توانایی در مواجهه با احساسات منفی نظیر خشم، ناامیدی و اضطراب می‌تواند باعث بروز رفتارهای پرخاشگرانه شود.

البته در این مرحله از رشد، با شروع تغییرات جسمانی و هورمونی کودک به‌ویژه در پسران، افزایش تحریک‌پذیری و تغییرات خلقی دور از انتظار نیست. پس می توان این تغییرات رشد را هم به عنوان علت عصبانیت کودکان در این سن برشمرد.

علت عصبانیت در کودکان 11 ساله

در سن 11 سالگی، کودکان تحت فشار بیشتری در محیط مدرسه قرار دارند. این فشار می‌تواند ناشی از تکالیف مدرسه، آزمون‌ها  یا حتی توقعات والدین و معلمان باشد. وقتی کودک قادر به برآورده کردن این انتظارات نباشد، عصبی و پرخاشگر می‌شود.

از طرفی دیگر، روابط اجتماعی کودک پیچیده‌تر می‌شود و ممکن است در ارتباط با همسالان خود دچار مشکلاتی مانند رقابت، حسادت یا سوءتفاهم شود. 

دلیل پرخاشگری در کودکان اوتیسم

علت پرخاشگری در کودکان اوتیسم کاملا چند وجهی است. اولین عامل، مربوط به مشکلات پردازش حسی است که این کودکان را نسبت به محرک‌های محیطی مانند نور یا صدا حساس‌تر می‌کند. 

این حساسیت می‌تواند باعث تحریک بیش از حد و بروز واکنش‌های پرخاشگرانه شود. دومین عامل، چالش‌های ارتباطی است. اکثر کودکان اوتیسم در بیان احساسات خود مشکل دارند و نمی‌توانند نیازهای خود را به درستی انتقال دهند.

همینطور، ناتوانی در درک نشانه‌های اجتماعی و مشکلات در تعامل با دیگران، احساس سردرگمی و ناامیدی را به همراه می‌آورد که ممکن است به رفتارهای پرخاشگرانه تبدیل شود. این موارد از مهم ترین غلت عصبانیت کودکان اوتیسم می باشد.

علت عصبانیت در کودکان بیش فعال

پرخاشگری در کودکان مبتلا به اختلال بیش‌فعالی و کمبود توجه (ADHD) می‌تواند ناشی از مشکلات در کنترل تکانه‌ها و احساسات باشد. 

این کودکان اغلب از ناتوانی در مهار واکنش‌های فوری و برخورد با موقعیت‌های استرس‌زا رنج می‌برند. علاوه بر این، مشکلات در توجه و تمرکز باعث می‌شود تا این کودکان از احساسات دیگران غافل شوند یا نتوانند به‌درستی موقعیت‌های اجتماعی را تحلیل کنند. بنابراین توجه داشته باشید پس آگاهی از علت عصبانیت کودکان بیش فعال باید رفتار صحیح با آنان را نیز بیاموزید.

روش های موثر برای مقابله با عصبانیت کودکان

برای مقابله با عصبانیت کودکان، باید به جنبه‌های مختلف رفتاری، هیجانی و محیطی توجه شود. البته که نتیجه گرفتن از این روش‌ها، نیازمند صبر و زمان است.

• ایجاد محیطی امن و آرام
• مدیریت استرس با تکنیک‌های آرام‌سازی (تمرکز بر روی تنفس یا حتی استفاده از تصورات مثبت)
• مدیریت احساسات و شناخت بهتر هیجانات
• استفاده از راهکار تقویت رفتارهای مثبت 
• استفاده از محدودیت‌های سازگار و اصول منظم
• آموزش خودکنترلی و انتظار از کودک 
• مدل‌سازی رفتار صحیح توسط والدین 
• اختصاص زمان برای تفریح و آرامش 

چه زمانی باید نگران عصبانیت کودکان بود و به مشاور مراجعه نمود؟

طبق تحقیقات و گزارشات، اگر بر طبق موارد زیر از کنترل خشم کودک خود ناتوان شدید برای عبور از این چالش با یک کارشناس مجرب مشورت کنید: 

• عصبانیت مدام با شدت بالا حتی در موقعیت‌های معمولی 
• رفتارهای پرخاشگرانه خطرناک
• تداخل با عملکرد روزانه
• ناتوانی در بیان احساسات و شناسایی مشکلات 
• نشانه‌های اختلالات روانی یا رفتاری (اگر عصبانیت کودک همراه با علائم دیگر مشکلات رفتاری مانند اضطراب، افسردگی یا اختلالات رفتاری شدید شوید.)

سوالات مهم در خصوص عصبانیت کودکان

در این بخش به سوالات پرتکرار شما پاسخ می‌دهیم: 

چه چیزی باعث عصبانیت در کودکان می شود؟ 

علت عصبانیت در کودکان به دلیل عدم توانایی در بیان خواسته‌ها یا احساسات خیلی متفاوت است. برخی از عوامل عمده شامل ناامیدی، خستگی، عدم توجه به نیازهای عاطفی و فیزیکی، ترس و مشکلات اجتماعی هستند. 

کمبود چه ویتامینی باعث عصبانیت در کودکان می شود؟ 

یکی از دلایل عمده عصبانیت و پرخاشگری تغذیه نامناسب است. ویتامین D و ویتامین B12 در حفظ سلامت سیستم عصبی و تنظیم خلق‌وخو نقش مهمی دارند. کمبود این ویتامین‌ها می‌تواند به بروز مشکلات رفتاری مانند عصبانیت و پرخاشگری منجر شود.

عوارض عدم درمان پرخاشگری کودکان؟

عدم درمان پرخاشگری در کودکان می‌تواند منجر به مشکلات طولانی‌مدت در روابط اجتماعی، تحصیلی و خانوادگی آن‌ها شود. بنابراین پیشرفت تحصیلی دشواری خواهند داشت.

منابع: parents, childmind, amenclinics, yalemedicine