استفاده از فضای مجازی و استفاده بیش از حد نوجوانان
معایب استفاده زیاد نوجوانان از فضای مجازی
فضای مجازی و ابزارهای ارتباطی اگرچه کمک‌های زیادی به آسان‌تر شدن زندگی بشر کرده است، اما در عین حال باعث ایجاد مشکلاتی جدید در زندگی روزمره هم شده است. در زمانی نه چندان دور، زمانی که فرزندان در خانه و جلوی چشم والدینشان بودند، پدر و مادر مطمئن بودند که فرزندشان در خانه است و هیچ خطری او را تهدید نمی‌کند. اما امروزه با وجود گوشی موبایل، تبلت، رایانه و استفاده از فضای مجازی، ممکن است فرزند ما در حالی که در کنار ما نشسته است، در حال گشت‌و‌گذار در دنیای وسیع اینترنت باشد. دنیایی که ما از امنیت اطلاعات و ارتباطات موجود در آن مطمئن نیستیم و همین امر ما را به عنوان والدین، نگران می‌کند.
از طرف دیگر، وقتی فرزند ما گوشی موبایل یا تبلت خود را در دست می‌گیرد، آن‌قدر مشغول می‌شود که به سختی میتوانیم او را از این وسایل جدا کنیم. گاهی احساس می‌کنیم زندگی مجازی به قدری برای نوجوان پررنگ شده که آن را به زندگی حقیقی ترجیح می‌دهد. از رسانه‌های مختلف هم چیز‌هایی در مورد اعتیاد به اینترنت می‌شنویم و نگران هستیم که مبادا فرزند نوجوان ما هم که زمان زیادی را در فضای مجازی سپری می‌کند، دچار اعتیاد به اینترنت شده باشد.
با توجه به این که ابزار‌هایی مثل موبایل، تبلت و رایانه امروزه در خانه اغلب ما وجود دارد و خواه نا‌خواه به عضوی جدید در زندگی ما تبدیل شده است، بهتر است آگاهی خود را بالا ببریم تا بتوانیم بیشترین استفاده مثبت را از پیشرفت تکنولوژی ببریم و در عین حال راهکارهایی را برای مدیریت رفتار فرزند نوجوان خود در فضای مجازی بیاموزیم.
آثار منفی استفاده بیش از حد و نادرست از فضای مجازی
۱. افت عملکرد تحصیلی به دلیل گذراندن زمان بیش از حد در شبکه های اجتماعی
۲. ایجاد رابطه‌های مجازی و ضعف در مهارت‌های اجتماعی در دنیای واقعی
۳. غرق شدن در بازی‌های اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی و گوشه‌گیری یا دوری از جمع‌های خانوادگی و دوستانه
۴. کسب اطلاعات غلط و نامناسب از سایت‌های غیراخلاقی که باعث ایجاد انتظارات جنسی غیرواقعی در آینده می‌شود.
۵. برقراری رابطه با شخصیت‌های مجازی که هیچ شناخت دقیقی از هویت آن‌ها وجود ندارد.
۶. به اشتراک گذاشتن عکس‌ها و فیلم‌های شخصی با افراد ناشناس که امکان سو استفاده وجود دارد.
۷. خرید آنلاین از سایت‌های غیرمعتبر و امکان هک شدن و استفاده از اطلاعات کارت بانکی.
۸. اختلال در خواب به علت بیداری شبانه و گذراندن وقت در فضای مجازی.
۹. تاثیر منفی بر سلامت روان در صورت استفاده بیش از حد و نامناسب.
همان طور که مشاهده می‌کنید، استفاده از فضای مجازی و دنیای اینترنت، هم‌چون سکه‌ای است که یک روی آن مفید بوده و باعث رشد و پیشرفت فرزند ما می‌شود، و یک روی دیگر آن ناامن بوده و ممکن است به فرزند نوجوان ما آسیب بزند.
ما وظیفه داریم تا فرزند خود را به گونه‌ای هدایت کنیم که از جنبه‌های مثبت اینترنت ، بیشترین بهره را ببرد و بتواند از خودش در برابر تهدیدهای احتمالی محافظت کند.
راهکارهای مدیریت رفتار نوجوان در فضای مجازی
۱. ایجاد قانون در زمینه مدت‌زمان استفاده غیرضروری از فضای مجازی در خانواده
شما باید مدت زمان مشخصی را تعیین کنید که هر یک از اعضای خانواده از جمله نوجوان می‌تواند به استفاده از اینترنت بپردازد. بسیار مهم است که در زمینه اجرای این قانون اقتدار داشته باشید و به هیچ وجه از آن کوتاه نیایید. البته اهمیت زیادی دارد که خودتان هم به عنوان الگو، این قانون را رعایت کنید. از آن جایی که بیشتر مشکلات خواب نوجوانان، به علت جست‌و‌جو در شبکه‌های اجتماعی یا بازی‌های اینترنتی در طول شب می‌باشد، شما باید استفاده از فضای مجازی را از یک ساعت مشخص به بعد در طول شب ممنوع اعلام کنید.
۲. با نوجوان به طور صریح در مورد پیامد‌های جست‌و‌جو در سایت‌های غیراخلاقی صحبت کنید.
نوجوانی به طور طبیعی دوره فوران هورمون‌های جنسی می‌باشد و به همین دلیل معمولا نوجوانان، کشش و تمایل طبیعی نسبت به مسایل جنسی دارند. شما باید با صراحت در مورد این موضوع با فرزند خود صحبت کنید و آگاهی‌های لازم را در اختیار او قرار دهید. اگر نوجوان اطلاعات مورد نیاز خود را از منبع مورد اعتمادی مثل والدین، کسب نکند، به احتمال زیاد برای کسب اطلاعات به سایت‌های اینترنتی مراجعه می‌کند و ممکن است اطلاعات نادرست کسب کند. ضمن این که این سایت‌ها معمولا تصویر غلط و افراطی از رابطه جنسی در ذهن نوجوان ایجاد می‌کنند که باعث ایجاد انتظارات جنسی غیرواقع‌بینانه در آینده می‌شود، بنابراین بهتر است خودتان اطلاعات واقعی در اختیار او قرار دهید.
۳. ایجاد محدودیت در مورد خرید‌های آنلاین
نکات لازم در زمینه حفظ امنیت در هنگام خرید آنلاین را به فرزند خود آموزش دهید.
همچنین برای خرید اینترنتی ماهانه او سقف، مشخص کنید و هرگز کارت بانکی دارای اندوخته زیاد را در اختیار او قرار ندهید.
۴. ایجاد قانون در زمینه به اشتراک گذاشتن فایل‌های شخصی بخصوص در فضای مجازی
از آن جایی که شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، فرصت گسترده‌ای برای به اشتراک گذاشتن عکس وفیلم در اختیار ما می‌گذارد، باید قوانین مشخصی در زمینه محدودیت فایل‌های اشتراکی وضع نمایید. این که فرزند شما چه عکس‌ها یا فیلم‌هایی را می‌تواند به اشتراک بگذارد، بستگی به ارزش‌ها و اصول خانوادگی شما دارد.
۵. حفظ رابطه صمیمانه با نوجوان
اگر می‌خواهید فرزندتان را در برابر انواع تهدیدها و سوء استفاده‌های دنیای اینترنت حفظ کنید، نباید صرفا قوانین و محدودیت‌های سختگیرانه را برقرار کنید. شما باید تمام تلاش خودتان را به کار ببرید تا رابطه‌ای دوستانه و صمیمانه با نوجوان داشته باشید. نوجوانان در این سنین، معمولا میل به استقلال‌طلبی و نیاز به آزادی زیادی دارند و همین مساله باعث می‌شود اجرای قوانین، بدون رابطه دوستانه سخت باشد.
برای حفظ ارتباط دوستانه باید تا حد امکان از قیچی‌های رابطه استفاده نکنید. قیچی‌های رابطه عبارتند از: انتقاد، سرزنش، تهدید، تنبیه،غر زدن، مقایسه کردن و باج دادن. به جای این رفتارها هر چه بیشتر به حرف‌ها و احساسات او گوش دهید و سعی کنید بدون نصیحت کردن فقط او را درک کنید. در این صورت فرزندتان به شما اعتماد می‌کند و هر چه بیشتر در مورد کارها و روابطش در فضای مجازی با شما صحبت می‌کند.
۶. جایگزین‌های جذاب‌تر داشته باشید.
گاهی اوقات به فرزندمان اصرار می‌کنیم که موبایل یا تبلت خود را کنار بگذارد، در حالی که هیچ پیشنهاد جایگزین جذاب و سرگرم‌کننده‌ای برای او نداریم. برای مثال نوجوان موبایل خود را کنار می‌گذارد و می‌بیند پدرش مشغول تماشای اخبار است و مادرش با تلفن حرف می‌زند. او پس از چند دقیقه حوصله‌اش سر رفته و دوباره به گوشی موبایل پناه می‌برد. توجه داشته باشید که دنیای شبکه‌های اجتماعی سرشار از تصاویر و مطالب جذاب می‌باشد. اگر می‌خواهید فرزندتان فضای مجازی را کنار بگذارد باید برایش پیشنهادات خوبی داشته باشید. برای مثال گپ زدن با نوجوان در مورد موضوعات مورد علاقه او، بازی‌های جمعی در محیط خانواده، تماشای یک فیلم سرگرم‌کننده، برنامه‌ریزی برای طبیعت‌گردی و… را می‌توانید برنامه‌ریزی کنید.
۷. تمرکز بر اهداف و آرزوها
دوره نوجوانی دوران شکل گرفتن هویت می‌باشد. در این دوره نوجوان به این فکر می‌کند که چه کسی است و در آینده چه کسی می‌خواهد باشد. بسیار مهم است که در این دوره به شکل‌گیری رویاهای او در مورد آینده توجه کنید و بر جاه‌طلبی‌ها و اهداف او برای آینده تمرکز کنید. تصور کنید فرزند نوجوان شما در حال یادگیری نواختن ساز مورد علاقه خود می‌باشد، در صورتی که او رویای پررنگی از نوازنده موفق شدن در ذهن داشته باشد، به احتمال زیاد ترجیح می‌دهد بیشتر وقت خود را به تمرین نواختن بپردازد تا این که وقت خود را در فضای مجازی تلف کند. بیشتر اوقات دلیل استفاده بیش از حد و غیرضروری نوجوانان از فضای مجازی و وقت‌گذرانی در اینترنت این است که هدف‌ها و رویاهای روشنی برای آینده ندارند. آن‌ها وقت خود را هدر می‌دهند چون انگیزه‌ای برای استفاده مفید از زمان خود ندارند.
مطالعه بیشتر: استقلال طلبی نوجوانان و پیامد های آن در خانواده
در پایان باید این نکته را متذکر شویم که راهکارهای فوق، نکاتی کلی برای پیشگیری از آسیب‌های فضای مجازی برای نوجوانان می‌باشد. اما گاهی اوقات، به دلیل رعایت نکردن این موارد، فرزند ما در شرایطی قرار می‌گیرد که بهتر است برای کمک به او از خدمات متخصص روانشناس در زمینه کودک و نوجوان استفاده کنیم. اگر نوجوان شما علایم زیر را دارد، بهتر است دست از تنش و مشاجره با او بردارید و به روانشناس مراجعه کنید.
علایم وابستگی به اینترنت و فضای مجازی
۱. عصبی و بی‌قرار در صورت عدم دسترسی به موبایل و تبلت.
۲. افت عملکرد تحصیلی ناشی از وقت گذراندن بیش از حد در فضای مجازی.
۳. گذراندن زمان طولانی در اینترنت که خواب و اشتهای او را مختل کرده است.
۴. ایجاد مشکلات در دست یا بینایی به دلیل استفاده بیش از حد از موبایل، تبلت یا رایانه.
۵. گوشه‌گیری و انزوا طلبی و ترجیح دادن فضای مجازی بر انواع جمع‌های دوستانه و خانوادگی.
شایان ذکر است که با دادن آگاهی های لازم به فرزندان خود، میتوانیم از استفاده درست از فضای مجازی مطمئن شویم. بنابراین گاهی با ایجاد تغییرات مثبت در درون فضای خانواده میتوانیم از آسیب‌های جدی جلوگیری کنیم.
