علت گریه کودک: دلایل + راهکار آرام کردن گریه بی دلیل کودکان

علت گریه کودک که دغدغه‌ی بسیاری از والدین است، می‌تواند ناشی از گرسنگی، درد، احساس خواب، استرس، خستگی یا نیاز به توجه باشد. معمولا اکثر خانواده‌ها برای برگرداندن آرامش، به دنبال  علت گریه نوزاد در شب هستند.

اولین گام برای بررسی دلیل گریه نوزاد، تامین نیازهای جسمی، آرام‌سازی محیط، نوازش، گفت و گو و قدم بعدی آموزش مهارت مدیریت احساسات است. در ادامه از دیگاه یک روانشناس کودک به این موضوع می‌پردازیم، همراه ما باشید.

روانشناسی گریه کودک

گریه کودک اغلب بیان‌گر نیازهای جسمی یا روانی اوست و درک درست آن، کلید ایجاد ارتباطی امن و همدلانه با کودک محسوب می‌شود.

گریه کودک از منظر روانشناسی نه‌تنها یک واکنش طبیعی بلکه ابزاری حیاتی برای برقراری ارتباط در سال‌های اولیه زندگی است. علت گریه کودک می‌تواند طیف وسیعی از نیازهای جسمی و روانی را دربر گیرد؛ از گرسنگی و خستگی گرفته تا اضطراب، انواع ترس در کودکان یا نیاز به توجه و امنیت عاطفی.

کودکان به دلیل ناتوانی در بیان کلامی احساسات، از گریه به‌عنوان زبان اصلی خود استفاده می‌کنند. روانشناسان تأکید می‌کنند که والدین باید به جای تلاش برای توقف فوری گریه، ابتدا به دنبال درک علت گریه‌های کودک باشند، چرا که این رویکرد نه‌تنها به آرام‌سازی مؤثرتر کودک کمک می‌کند، بلکه پایه‌گذار ارتباطی امن و همدلانه میان والد و فرزند خواهد بود.

علت گریه کودک خردسال

علت گریه کودک خردسال اغلب ناشی از نیازهای جسمی، خستگی، گرسنگی، درد یا اضطراب در کودکان است و فراموش نکنیم که گریه زبان اصلی ارتباط او با والدین است.

دلیل گریه کودک خردسال را نمی‌توان با یک علت واحد توجیه کرد؛ این گروه سنی از نظر شناختی و احساسی در حال گذار است و گریه می‌تواند نمایانگر نیازهای متعددی باشد که در اینجا به شایع‌ترین دلایل گریه کودکان می‌پردازیم.

1. گرسنگی از دلایل گریه کودک

یکی از شایع‌ترین علت‌ گریه کودک گرسنگی است، به‌ویژه در نوزادانی که هنوز توانایی بیان کلامی ندارند. گریه در این حالت نشانه‌ای از نیاز فوری به تغذیه است و معمولاً با مکیدن دست یا چرخاندن سر همراه می‌شود.

2. احساس خواب و خستگی زیاد کودک

زمانی که کودک دچار خستگی یا کم‌خوابی می‌شود، سیستم عصبی او تحریک‌پذیرتر شده و واکنش‌هایی مانند گریه بروز می‌کند. بنابراین در اکثر مواقع، علت گریه کودک قبل از خواب به ناتوانی در تنظیم چرخه خواب و نیاز به آرام‌سازی محیط مربوط می‌شود.

3. تحریک بیش از حد کودک

قرار گرفتن در محیط‌هایی با محرک‌های زیاد مانند نور شدید، صداهای بلند یا تعاملات مکرر می‌تواند موجب بی‌قراری شود. در چنین شرایطی، دلیل گریه کودک به خستگی حسی و نیاز به آرامش برمی‌گردد.

4. استرس و ناامیدی یکی دیگر از دلایل گریه کودک

در مواجهه با ناکامی یا ناتوانی در بیان خواسته‌ها، کودک دچار تنش روانی می‌شود. دلیل گریه کودک در این حالت، اغلب به احساس ناتوانی یا عدم دریافت پاسخ مناسب از محیط اطراف مربوط است.

5. احساس اضطراب جدایی علت گریه کودک

وابستگی عاطفی کودک، مخصوصا از یک‌سالگی به‌بعد، به‌شدت افزایش می‌یابد. بنابراین اکثرا، علت گریه کودک یک ساله یا بخواهیم دقیق تر بگوییم در بازه سنی ۹تا ۱۸ماهگی به دلیل اضطراب جدایی است. این امر طبیعی است و نیاز به حضور امن، قابل پیش‌بینی و دردسترس والدین دارد.

6. نیاز به توجه مهمترین علت گریه کودک

دریافت تماس عاطفی و توجه والدین در نوزادان مخصوصا در شب شدت می‌یابد. به همین خاطر می‌توان در بسیاری از موارد علت گریه نوزاد در شب را به نیاز تعامل و احساس امنیت روانی آن‌ها مربوط دانست.

7. کودک چیزی می‌خواهد

وقتی کودک نمی‌تواند خواسته‌اش را به‌صورت کلامی بیان کند، از گریه به‌عنوان ابزار ارتباطی استفاده می‌کند. گریه کودک در این موقعیت، اغلب به تلاش برای دستیابی به یک شیء یا فعالیت خاص مربوط می‌شود.

8. کودک نمی‌خواهد کاری را انجام دهد

مقاومت در برابر اجبار، مانند خوابیدن یا پوشیدن لباس، می‌تواند منجر به گریه شود. بنابراین دلیل گریه کودک در شب یا روز به احساس نارضایتی یا عدم کنترل بر تصمیمات شخصی مربوط است.

9. درد و ناراحتی کودک از مهم ترین علت گریه کودک

ناراحتی‌های جسمی مانند دندان‌درآوردن، دل‌درد، قولنج یا عفونت‌ها می‌توانند گریه‌های شدید و مداوم ایجاد کنند. از آنجاییکه دردها در شب شدت می‌یابند، اکثرا علت گریه کودک در شب به آن برمی‌گردد.

علت گریه کودکان در سنین مختلف

گریه کودکان در سنین مختلف نسبت به نیازهای جسمی در نوزادی تا هیجانات اجتماعی و اضطراب متغیر است و در هر مرحله روش پاسخ‌دهی متفاوتی نیاز دارد.

شناخت علت گریه کودک در مراحل مختلف رشد به والدین کمک می‌کند بین گریه طبیعی و هشداردهنده تمایز بگذارند. گریه از یک واکنش فیزیولوژیک در نوزادی به ابزاری برای بیان هیجان و نیازهای روانی در سنین بالاتر تبدیل می‌شود.

علت گریه نوزاد

در ماه‌های اول، دلیل گریه نوزاد بیشتر به نیازهای جسمی مربوط است؛ گرسنگی، کولیک، ریفلاکس، پوشک خیس، تغییر دمای محیط و نیاز به تماس بدنی از مهم‌ترین دلایل‌اند.

علت گریه کودک یک ساله تا سه ساله

با رشد حرکتی و هیجانی، علت گریه کودک سه ساله یا دقیق تر بخواهیم بگوییم علت گریه زیاد کودک در دونیم  تا سه سالگی که در بازه سنی خود محوری قرار دارد، بیشتر به ناکامی، دندان‌درآوردن، اضطراب جدایی و نیاز به استقلال مربوط می‌شود.

علت گریه زیاد کودک ۳ ساله معمولاً به دلیل طغیان هیجانی یا قهرهای ناگهانی (Temper Tantrum) است. در این مرحله همراهی آرام والدین، نام‌گذاری احساسات و ایجاد روتین روزانه کمک می‌کند کودک سریع‌تر آرام شود.

علت گریه کودکان 4 تا 5 ساله

در این سن، علت گریه کودک اغلب ناشی از مسائل اجتماعی مثل طرد شدن در بازی، ترس از تاریکی یا تجربه کابوس است. گریه در این دوره می‌تواند بخشی از تنظیم هیجان باشد، اما اگر مکرر و بی‌دلیل شود باید احتمال اضطراب بررسی شود.

علت گریه کودکان بزرگ‌تر از 5 سال

در سنین رفتن به مهد و مدرسه، علت گریه کودک 6 ساله یا علت گریه بی‌ دلیل کودک هفت ساله می‌تواند حاصل از فشار روابط اجتماعی یا اضطراب رفتن به مکان‌های جدید باشد. در این شرایط، کودک به حمایت عاطفی و یا مشورت با یک متخصص نیاز دارد. بهتر است در این شرایط، در کنار حمایت عاطفی از کودک به آماده کردن ذهن او با مطرح نمودن موضوعاتی مانند: میدونی مهد کجاست و چه طوریه؟  میدونی اونجا قراره چه اتفاقاتی بیفته و غیره بپردازیم.

واکنش صحیح در مقابل گریه بی ‌دلیل کودک چیست؟

درک گریه‌هایی که بی‌دلیل رخ می‌دهند، نیازمند شناخت دقیق از مراحل رشد هیجانی کودک است. گاهی آنچه برای والدین “بی‌دلیل” به‌نظر می‌رسد، در واقع پاسخی به نیازهای درونی یا فشارهای روانی کودک است.

برای مثال، علت گریه کودک دو ساله در خواب اغلب به اضطراب جدایی، تغییرات محیطی یا اختلال در الگوی خواب کودکان مربوط می‌شود. در مقابل، علت گریه کودک 8 ساله ممکن است به مسائل پیچیده‌تری مانند فشار تحصیلی، تنش‌های اجتماعی یا احساس ناکامی در روابط با همسالان باشد.

روش‌های آرام کردن و جلوگیری از گریه کودک

روش‌های آرام کردن و جلوگیری از گریه کودک شامل شناسایی علت گریه، تأمین نیازهای جسمی، تنظیم خواب و تغذیه، پرت کردن حواس و حمایت هیجانی کودک است.

شناخت دلایل گریه کودک اولین گام برای انتخاب بهترین روش آرام‌سازی است. گریه زبان ارتباطی کودک است و هدف والدین باید درک پیام پشت آن باشد، نه صرفاً خاموش کردن صدا!

1. بیرون بردن کودک

بعد از فهمیدن علت گریه کودک، او را به فضای باز یا محیط آرام‌تری می‌برند، سیستم عصبی پاراسمپاتیک فعال شده و سطح هورمون استرس در کودکان پایین می‌آید. قدم زدن، گهواره کردن در هوای آزاد یا حتی تغییر اتاق می‌تواند گریه را متوقف کند.

2. پرت کردن حواس کودک

اگر علت گریه کودک ناشی از هیجانات شدید، خشم یا لجبازی باشد، در این روش ما ابتدا احساسات کودک را می‌بینیم و می‌پذیریم. پس از گذشت چند دقیقه، به صورت کاملاً غیرمستقیم و طبیعی، از تکنیک پرت کردن حواس استفاده نموده و حواس کودک را به سمت محرک جدیدی هدایت می‌کنیم. این کار با استفاده از روش‌هایی مانند بازی کوتاه، صداهای ریتمیک، آب‌بازی یا پیشنهاد یک فعالیت جذاب انجام می‌شود که می‌تواند تمرکز کودک را از منبع ناراحتی به موضوع جدید منتقل کند.
در این فرآیند، ما نقش هدایتگر احساسات را بازی می‌کنیم – نه اینکه صرفاً بخواهیم گریه را قطع کنیم، بلکه هدف ما کمک به کودک برای گذار از هیجان شدید به حالت آرامش است. این کار چرخه هیجانی منفی را می‌شکند و به کودک فرصت می‌دهد تا تعادل روانی خود را بازیابد.

3. تامین نیازهای جسمانی کودک

گرسنگی، تشنگی، پوشک خیس یا لباس نامناسب از شایع‌ترین دلایل گریه کودک هستند. با بررسی سریع این موارد و برطرف کردن آن‌ها، می‌توان خیلی از گریه‌ها را بدون مداخله طولانی آرام کرد.

4. تنظیم زمان خواب کودک

علت گریه کودک یک ساله در شب و دلایل بی‌قراری او، معمولا خستگی و کم‌خوابی است. تنظیم ساعت خواب ثابت، ایجاد روتین قبل از خواب (مثل ماساژ، نور ملایم و صدای آرام) و جلوگیری از تحریک شدید قبل از خواب باعث کاهش بیداری‌های شبانه و گریه‌های مکرر می‌شود.

5. برنامه غذایی منظم

وعده‌های غذایی ثابت و سالم در ساعات معین، علاوه بر تنظیم متابولیسم، به ثبات خلق‌وخوی کودک کمک می‌کند. این نظم غذایی از گریه‌های ناشی از گرسنگی پنهان پیشگیری می‌کند.
فواید روانی این کار ایجاد حس امنیت و پیش‌بینی‌پذیری در کنار تقویت اعتماد به محیط و کمک به تنظیم هیجانات کودک است. این روتین منظم به کودک می‌آموزد که جهان جای قابل اطمینانی است و نیازهایش به موقع برآورده می‌شود.

6. توجه به احساسات کودک

گاهی گریه نشانگر نیاز عاطفی است نه جسمی. در این موارد، گوش دادن فعال و همدلی ضروری است. مثلاً علت گریه کودک ۹ ساله ممکن است ترس از شکست یا طردشدگی در جمع همسالان باشد که نیازمند گفت‌وگوی صبورانه و تقویت عزت‌نفس است.

7. تسلیم نشدن در برابر گریه زیاد کودک

والدین با تشخیص درست علت گریه کودک، نیازهای واقعی کودک را برطرف می‌کنند، اما در برابر درخواست‌های غیرمنطقی، با حفظ آرامش، مرزهای مشخصی تعیین می‌کنند. این رویکرد به کودک می‌آموزد که گریه همیشه راه حل رسیدن به خواسته‌ها نیست.

یادگیری تحمل ناکامی

گاهی گریه کردن به کودک کمک می‌کند در حد سنش تحمل ناکامی را یاد بگیرد. وقتی ما در کنارش می‌مانیم و از او حمایت می‌کنیم، اما بلافاصله خواسته‌اش را برآورده نمی‌کنیم، به تدریج می‌آموزد چگونه با احساسات منفی خود کنار بیاید.
نکات کلیدی که در این امر وجود دارد این موضوع است که ما در کنار کودک می‌مانیم تا بتواند گریه خود را مدیریت کند. این همراهی به او فرصت می‌دهد تجربه‌های طبیعی مانند ناکامی و غم را در محیطی امن بیاموزد و ظرفیت روانی کودک از این طریق افزایش می‌یابد. در حقیقت کودک می‌آموزد که گریه ابزاری برای دستیابی به خواسته‌های غیرمنطقی نیست و این رویکرد به رشد سلامت روان کودک کمک می‌کند و پایه‌های تحمل فشارهای روانی را در آینده در او تقویت می‌نماید.

8. آموزش کنترل احساسات به کودکان

برای رفع علت گریه کودک ناشی از خشم یا ناامیدی باید به آنها چگونگی شناسایی و بیان هیجانات را آموزش داد.

والدین با استفاده از عبارت‌هایی مثل «می‌دانم عصبانی هستی» یا «می‌فهمم ناراحت شدی» به احساس کودک اعتبار می‌دهند.

9. گریه کردن را راهی برای جلب توجه قرار ندهید

اگر کودک یاد بگیرد که با گریه توجه زیادی دریافت می‌کند، ممکن است حتی بدون نیاز واقعی، گریه کند. بهترین روش این است که توجه مثبت (لبخند، آغوش، گفت‌وگو) را به رفتارهای آرام و مناسب اختصاص دهید و هنگام گریهٔ غیرضروری، واکنش‌تان خنثی و بدون هیجان باشد.

10. به فرزند خود کمک کنید تا مشکلش را حل کند

گاهی بهترین واکنش به گریه، پیدا کردن راه‌حل است نه فقط آرام کردن. به‌عنوان مثال، علت گریه کودک ۶ ساله ممکن است دعوا با دوستش باشد؛ در این شرایط، والدین می‌توانند به او آموزش دهند چگونه عذرخواهی کند یا پیشنهاد بازی جدید بدهد تا رابطه را ترمیم کند.

11. آموزش مهارت مدیریت استرس به کودک

به کودکان خود پیش از رسیدن به نقطه انفجار، روش‌های ساده مدیریت استرس مثل تنفس عمیق، شمارش تا 5 یا استفاده از گوشه آرامش (Calm Corner) را آموزش دهید. تمرین روزانهٔ این تکنیک‌ها باعث کاهش دفعات گریه و تقویت تاب‌آوری عاطفی می‌شود.

12. کنترل عوامل تحریک که علت گریه کودک است

یکی از مهم‌ترین اقدامات والدین شناسایی و مدیریت عواملی است که باعث بی‌قراری می‌شوند. مثلا در اکثر مواقع، علت گریه کودک سه ساله اغلب ناشی از خستگی یا تحریک بیش‌ازحد است، پس کاهش محرک‌های محیطی و ایجاد فضای آرام می‌تواند از تشدید گریه جلوگیری کند.

13. از پاداش برای اصلاح رفتار استفاده کنید

تقویت مثبت رفتار یکی از مؤثرترین روش‌های تربیتی است. وقتی کودک بدون گریه نیاز خود را بیان می‌کند یا آرامش خود را حفظ می‌کند، والدین می‌توانند با تحسین، برچسب تشویقی یا زمان بازی پاداش بدهند.

14. کمک از مشاور برای بررسی علت گریه کودک و کنترل آن

گاهی گریه‌های مکرر یا شدید نیاز به بررسی تخصصی دارند. در این موارد، مراجعه به روان‌شناس کودک بهترین راهکار است تا ابعاد عاطفی، خانوادگی یا تحصیلی بررسی شوند.

به‌عنوان مثال، علت گریه کودک ۸ ساله ممکن است اضطراب مدرسه یا مشکلات ارتباطی با همسالان باشد که بدون مداخله حرفه‌ای برطرف نمی‌شود.

بهترین جملات برای جایگزینی «گریه نکن» به کودکان؟

علاوه بر بررسی علت گریه کودک، کمک به پذیرش احساسات و بیان آنها باعث رشد عاطفی سالم و کاهش تکرار گریه‌های بی‌ دلیل او می‌شود.

بنابراین به‌جای گفتن «گریه نکن»، جملاتی مثل «می‌خوای درباره علت گریه‌ات صحبت کنیم؟»، «می‌فهمم ناراحتی» یا «می‌خوای بغلت کنم تا آروم شی؟» را بگویید.

سوالات متداول در خصوص علت گریه کودک

در این بخش به سوالات پرتکرار در رابطه با دلایل گریه کودکان پاسخ می‌دهیم:

با کودکی که دائما گریه می‌کند چکار کنیم؟

اول علل گریه کودک را شناسایی کنید؛ خستگی، گرسنگی یا نیاز به توجه، سپس با آرامش و گفت‌وگو او را حمایت کنید.

علت گریه بی دلیل کودک چیست؟

گاهی خستگی عصبی، تغییرات رشدی یا نیاز به توجه، باعث گریه بی‌دلیل می‌شود.

علت گریه کودک در خواب چیست؟

معمولاً کابوس‌ها، اضطراب یا حتی دردهای جسمی مثل دندان‌درآوردن علت اصلی هستند.

علت گریه کودک 9 ساله چیست؟

اختلالات اضطرابی، فشار درسی یا مشکلات ارتباطی در مدرسه می‌توانند علت گریه کودک 9 ساله باشند.

علت گریه کودک دو ساله در شب

معمولاً ناشی از ترس، احساس ناامنی یا نیاز به حضور والدین است.

علت گریه کودک دو ساله در خواب

شب‌ادراری، کولیک خفیف یا کابوس‌های شبانه شایع‌ترین علت گریه کودک دو ساله در خواب است.

گریه بیش از حد کودک تا چه زمانی ادامه دارد؟

در بیشتر کودکان گریه‎‌های بیش از حد تا سه‌سالگی کاهش می‌یابد؛ اگر ادامه داشت بهتر است علت‌های روان‌شناختی بررسی شود.

چگونه گریه کودک را متوقف کنیم؟

برای متوقف کردن گریه، ابتدا علت گریه کودک را پیدا کنید و با آرامش او را در آغوش بگیرید، حواسش را پرت کنید و یا با حل مشکل اصلی، آرامش او را برگردانید.

منبع: thebump, bbc.co

دوره طلایی والدگری ماهرانه