چرا کودکان کابوس شبانه می بینند؟
کابوس شبانه کودک از چه سنی شروع می‌شود؟
کابوس شبانه رؤیای ناخوشایند و یا خواب بدی است که یک واکنش عاطفی شدید به همراه دارد. در کودکان کابوس شبانه معمولاً با بیدار شدن کودک همراه است. حتی کودکان نوپا که تازه زبان بازکرده‌اند هم، از خواب و رؤیاهایی که دیده‌اند صبحت می‌کنند(چه دلپذیر و چه ترسناک). معمولاً هر کودک در دوران پیش از دبستان، اوج کابوس های خود را تجربه می‌کند. ترس از تاریکی رایج‌ترین نوع کابوس کودکان در این سن است. کابوس های شبانه در هر سنی اتفاق می‌افتند اما عموماً بین سنین 3 تا 6 سالگی شروع می‌شود. زیرا در این سن ترس‌های عادی کودک رشد می‌کنند و تخیل کودک بیش از هر زمان دیگری فعال می‌شود. پژوهشگران تخمین زده‌اند که 10 تا 50 درصد از کودکان در این سن، به اندازه کافی کابوس هایی می‌بینند که باعث اختلال در خواب کودک و والدینش می‌شود.
کابوس‌ها هیچ‌گونه آسیب جسمی به وجود نمی‌آورند، اما می‌توانند نگران‌کننده یا ناراحت‌کننده باشند.
علت کابوس‌های شبانه کودک چیست؟
دلیل کابوس های شبانه کودکان مختلف هستند. برخی عوامل ژنتیکی و روانی می‌توانند دلیل ایجاد کابوس شبانه باشند. حدود 7 درصد کودکانی که کابوس های شبانه دارند، سابقه خانوادگی کابوس داشته‌اند (برادر یا خواهر یا والدین آن‌ها کابوس شبانه می‌دیدند.)
کابوس های شبانه در بعضی از کودکان بیشتر دیده می‌شود. از جمله کودکانی که ناتوانی ذهنی، افسردگی و برخی بیماری‌های مغزی آن‌ها را تحت تأثیر قرار داده است.
کابوس های شبانه ممکن است در زمان بیماری کودکان رخ دهد. به همین دلیل این نوع کابوس ها معمولاً همراه تب هستند. در زمان بیماری برخی از کابوس ها به علت مصرف دارو ایجاد می‌شوند. زیرا برخی از داروها چه در طول درمان و چه پس از متوقف شدن درمان، باعث ایجاد رؤیای ترسناک می‌شوند.
درگیری خانوادگی و اضطراب والدین نیز می‌توانند در ایجاد کابوس های شبانه نقش داشته باشند. هر چیزی که کودک را از لحاظ عاطفی بیشتر تحریک کند، ترس‌های او را تشدید کرده و باعث اضطراب او می‌شود.
کودکان به‌طور معمول ترس‌های متفاوتی دارند. اینکه کودک در کدام مرحله از رشد باشد در نوع کابوس های شبانه‌اش قابل‌مشاهده است. به‌عنوان مثال، کودکان نوپا ممکن است کابوس هایی در مورد جدا شدن از والدینشان داشته باشند. کودکان خردسال ممکن است در مورد گم‌شدن، مرگ یا سایر خطرات واقعی، کابوس داشته باشند. و کودکان بزرگ‌تر ممکن است کابوس های مربوط به فیلم‌های ترسناکی را که دیده‌اند، داشته باشند.
چه زمانی کابوس های شبانه اتفاق می‌افتد؟
کابوس‌ها مانند بیشتر رؤیاها در خواب اتفاق می‌افتند. درست زمانی که مغز بسیار فعال است. تصاویری در این زمان در مغز پردازش می‌شود که به اندازه‌ی زیادی می‌تواند احساسات را درگیر کنند و واقعی به نظر برسند.
خواب‌ها به دو نوع تقسیم می‌شود: حرکت سریع چشم (REM) و حرکت غیر چشمی (غیر REM). خواب REM و غیر REM در چرخه 90 تا 100 دقیقه متناوب هستند. بیشتر رؤیاها و کابوس ها در وسط شب یا اوایل صبح اتفاق می‌افتند، زمانی که دوره‌های REM طولانی‌تر هستند.
دیدن کابوس شبانه در کودکان طبیعی است؟
هر چه سن کودک بالاتر می‌رود می‌فهمند که کابوس فقط یک خواب است، و آنچه اتفاق می‌افتد واقعی نیست و نمی‌تواند به آن‌ها آسیب برساند. اما دانستن این امر مانع از ترس و وحشت آن‌ها نمی‌شود. حتی بچه‌های بزرگ‌تر هنگام بیدار شدن از کابوس احساس وحشت می‌کنند.
خطرات واقع‌بینانه مانند سگ‌های تهاجمی، کوسه‌ها یا عنکبوت‌ها -ترس‌های خیالی مثل هیولا- حوادث ناراحت‌کننده‌ای که آن‌ها دیده‌اند یا تجربه کرده‌اند. هر یک از این خواب‌ها در سن مشخصی می‌تواند طبیعی باشد.
چه زمانی برای کابوس شبانه باید از پزشک کمک گرفت؟
در صورت بروز هر یک از موارد زیر به پزشک یا روانشناس مراجعه کنید:
کابوس های کودک شما بد و بدتر می‌شوند یا فرکانس (تعداد کابوس در یک بازه زمانی) آن‌ها افزایش می‌یابد.
ترس فرزند شما فعالیت‌های روزانه آن را مختل می‌کند.
اگر کودک پس از طی یک واقعه آسیب‌زا دچار کابوس شبانه شده است. به‌عنوان مثال یک فاجعه طبیعی مانند آتش‌سوزی، تصادف رانندگی، قفل مدرسه و …
6 گام برای متوقف کردن کابوس شبانه کودکان
گاهی کابوس شبانه کودک، با دیدن هیولایی بزرگ، مو دار، و صداهای خشن همراه است. این اشکال، هولناک و آزاردهنده هستند. اما چه چیزی باعث این کابوس ها می‌شود؟
برای درمان این کابوس ها و متوقف کردنشان نیاز به مشاور و روانشناس نیست. در ادامه به بررسی راهکارهای متوقف کردن این کابوس ها می‌پردازیم. این نکات بر اساس تجربیات افراد به‌دست‌آمده است.
1. روزانه به او یادآوری کنید که مراقبش هستید.
در تمام مراحل زندگی به کودکانتان یادآوری کنید که اولین وظیفه و کار من محافظت از شماست. در کنار خیابان شلوغ، در هنگام دوچرخه‌سواری، در هنگام پیاده‌روی و عبور از لبه‌های شیب‌دار و خطرناک یادآوری کنید که مراقب او هستید. برای مثال به کودکان خود بگویید که حیوانات وحشی با بو کردن من به جای حمله کردن دم تکان می‌دهند.
همیشه به کودکانتان یادآوری کنید که امنیت آن‌ها همیشه اولویت اول شما است. در پی کابوس به کودکان خود بگویید که مهم‌ترین نگرانی شما امنیت اوست. اگر خواب بد او واقعی بود حتماً شما به جنگ با آن می‌رفتید و از کودک محافظت می‌کردید. اما از آنجایی که فقط یک خواب و رؤیا ترسناک بوده است همه می‌توانند به راحتی بخوابند.
2. مهارت مقابله را در کودک تقویت کنید
مهارت مقابله با ترس‌ها را به کودکتان آموزش دهید و به جای ترس‌های کودک از روش‌های جایگزین مثبت مانند “شجاعت” و “تفکرات مثبت” صحبت کنید. به کودک خود یاد دهید که چگونه با ترس‌هایش روبه‌رو شود. برای تقویت این موضوع می‌توانید برای آن‌ها داستان‌هایی تعریف کنید که قهرمانانش با روش‌های مختلف با ترس‌هایش مقابله کرده و ترس را از بین برده‌اند.
به کودک خود کمک کنید تا یک رؤیا را تکرار کند. به عنوان مثال اگر در خواب با یک بیگانه ترسناک درگیر می‌شود، پیشنهاد کنید در خواب یک گره جادویی داشته باشد تا بیگانه را ناپدید کند. کودک خود را ترغیب کنید تا ایده‌هایی درباره چگونگی قهرمان شدن در رؤیای بد را به وجود آورد. او می‌تواند در طول روز از این ایده‌ها در ذهن خود فراتر برود.
3. تسکین بدهید و بازجویی نکنید
وقتی کودکی از خواب بیدار می‌شود و فریاد می‌زند لطفاً درک کنید که کودک آمادگی مکالمه را ندارد. همه می‌دانند کودکان به منظورهای مختلفی گریه می‌کنند اما گریه‌ها و فریادهایی که بعد از دیدن کابوس توسط کودک دیده می‌شود غیرمنطقی و غیر منسجم هستند. کودک نیمه‌خواب و نیمه بیدار است با این ذهنیت که شاید من مرده‌ام. به این نکته توجه داشته باشید که محتوای خواب بی‌ارزش‌ترین و بی‌اهمیت‌ترین موضوع در حال حاضر است. از پرسیدن سؤال‌هایی با موضوع چرا و چه و چگونه بپرهیزید.
زمانی که کودک با چشمان گشاد و غافلگیر شده در حال فریاد زدن و گریه کردن است، تنها وظیفه شما آرام کردن کودک است. به کودک کمک کنید تا از فضای خواب بیرون بیاید و به دنیای واقعی برگردد. و از جملات زیر کمک بگیرید: همه‌چیز مرتب است و هیچ مشکلی وجود ندارد. تو در تخت خوابت ایمن و سالم هستی. هیچ چیز نمی‌تواند به تو صدمه بزند. سپس او را در آغوش بگیرید و نوازشش کنید. به او یادآوری کنید که تنها یک خواب بد به سراغ او آمده و واقعی نیست. این خواب‌ها فقط ترسناک هستند و کاری از دستشان برنمی‌آید. تخیل کودک را به خاطرات و مکان‌های شادتر هدایت کنید. دقت کودک را به هم بریزید و افکار آرامش‌بخش را برایش توصیف کنید. از یک تصویر رؤیایی آرامش‌بخش مثل بازی سه توله‌سگ صحبت کنید و احساس های بد را از ذهنش دور کنید.
4. پا در لباس خواب کودکان بگذارید.
شب‌ها برای کودکان پر از ترس است. به شما یادآوری می‌کنیم که دوران کودکی پر از وحشت است. بزرگسالان برای کودکان موجوداتی عجیب و پریشان هستند که هر فعالیت کودک را کنترل می‌کنند. تصمیمات شما برای کودک بی‌معنی است و به سختی قابل توضیح است. در زندگی روزمره افراد تغییر می‌کنند، غریبه‌ها وارد می‌شوند صحنه‌ها تغییر می‌کنند و کودک توانایی فرار را ندارد. این‌ها چگونه به نظر می‌رسند؟ همه کابوس نیستند؟
نکته مهم و اساسی اینجاست که حتی آرام‌ترین و خوشبخت‌ترین کودکان نیز در دنیای پر رمز و راز زندگی می‌کنند. تخیلات کودکان آن‌قدر قوی و واقعی است که تشخیص مرز بین واقعیت و خیال برای کودک بسیار دشوار است. دنیا را از چشمان کودکان ببینید. حوادث تصادفی را به خاطر بسپارید. آن چیزی که باعث وحشت کودک می‌شود را اگر درک کنید، می‌توانید به آسانی با کودک ارتباط برقرار کرده و راهی بیابید که وحشت های شبانه آن را خاموش می‌کند.
5. قفل محرک کابوس ها را نصب کنید
هر یک از کودکان محرکی برای کابوس های شبانه دارند. گاهی این محرک‌ها ساده هستند مثل دلقک‌ها، ماسک های متفرقه، فیلم‌ها، تصاویر کتاب‌ها و … و گاهی محرک‌ها پیچیده‌اند.
در هر صورت شما باید بهترین تلاش خود را داشته باشید تا این محرک‌ها را شناسایی کنید و آن‌ها را کاهش دهید. در مورد کابوس، در طول روز بحث کنید. اگر روز بعد کودک شما در مورد کابوس صحبت می‌کند، صبور باشید. به نگرانی های او گوش فرا دهید و آن‌ها را نادیده نگیرید. صحبت آرام با هم در مورد رؤیای بد می‌تواند قدرت عاطفی کابوس را کاهش دهد.
من به شما پیشنهاد نمی‌کنم که همه‌چیز را برای کودک ممنوع کنید اما از قرار دادن کودک خود در برابر تصاویر و تجربیات وحشت‌زا بپرهیزید.
از آنجا که ترس از تاریکی رایج‌ترین نوع کابوس است در تاریکی تفریح کنید. یک شکار گنج داشته باشید و چیزهایی را جستجو کنید که در تاریکی می‌درخشد. مهم نیست که کودک شما از چه چیزی می‌ترسد، چراغ شب می‌تواند کمک کند. چراغ های شب تا زمانی که مانع از خواب فرزند شما نشوند، خوب هستند. نکته دیگری که باید امتحان کنید این است که درب اتاق‌خواب را باز بگذارید تا کودک شما احساس نکند که از سایر اعضای خانواده جدا است.
گاهی محرک‌ها به صورتی هستند که هر شب و در یک زمان مشخص کودک را درگیر می‌کنند. در صورت بروز این مشکل می‌توانید به‌جای حذف محرک، ریتم خوابی کودک را تغییر دهید. 7شب پیاپی، 15 دقیقه قبل از اینکه کابوس رخ دهد، او را از خواب بیدار کنید. با این کار الگوی خواب مختل می‌شود و قسمت بی‌کیفیت خواب حذف می‌شود.
6. ترساندن کودکان را مدیریت کنید
محرک‌ها گاهی از حرف های شما ایجاد می‌شوند. تا به حال به سناریوها و داستان‌هایی که برای کودکانتان تعریف کرده‌اید توجه داشته‌اید؟ آیا در رابطه با رد شدن از خیابان برای او داستانی تعریف نکرده‌اید؟ و نگفته‌اید اگر به دو طرف خیابان حواسش نباشد یک ماشین با او تصادف کرده و جسدش را نصف می‌کند؟ آیا در رابطه با راهزن‌ها و قاتلان نقاب‌دار در حومه شهر سخن نگفته‌اید؟
اگر این حرف‌ها را برای بازداشتن کودک از یکسری کارها به کار برده‌اید دیگر نیازی نیست در رابطه با محرک‌ها فکر کنید. مطمئناً در دنیای واقعی یکسری افراد به خانه‌ای حمله کرده و افراد خانه را می‌کشند. شما به عنوان یک بزرگ‌سال می‌توانید این موضوع را در ذهن داشته باشید. بدون اینکه اجازه دهید باعث کابوس فرزندتان شود. برای کودکان همان اندازه که یک اتفاق تعریف می‌شود، قابل دیدن است و باورپذیر.
در زمان کابوس چه کارهایی را نباید انجام داد؟
بگذارید کودک در تخت خوابش بماند. کودک را تشویق نکنید که از رخت خوابش جدا شود. او باید در تخت خوابش بماند و بفهمد که در آنجا واقعاً ایمن است. تنها در این صورت است که می‌تواند یاد بگیرد که با ترس‌هایش روبه‌رو شده و با آن‌ها مقابله کند.
راه حل مناسب این است که شما در اتاق او بمانید. اگر فرزند شما از اینکه تنها در اتاق خود بماند وحشت دارد، اشکالی ندارد که گاهی اوقات تا زمانی که به خواب می‌رود، کنار او بمانید. این کار را بیش از حد انجام ندهید، یا حتی دو شب متوالی. با تکرار این موضوع کودک به حضور شما وابستگی پیدا می‌کند.
اگر کودک شما نیمه‌شب بلند شد و وارد اتاق شما شد، بهتر است او را به عقب برگردانید و به آرامی او را به رختخواب ببرید. حرکات و رفتار او را بررسی کنید. اگر کودک از ترک شما مضطرب است، مرتباً به او سر بزنید. بهتر است هر 5 یا 10 دقیقه یک بار در یک برنامه قابل پیش‌بینی این کار را انجام دهید.
یک سیستم ستاره (یا استیکر) تنظیم کنید، تا او به خاطر شجاعت و خوابیدن به تنهایی بتواند ستاره کسب کند. به او بگویید به خاطر این شجاعتش چقدر خوشحال هستید و به او افتخار می‌کنید. پس از کسب تعداد ستاره، به کودک جایزه بدهید. برای مثال او را به پارک یا سینما ببرید و شیرینی مورد علاقه‌اش را بخرید.
یکی از کار های دیگری که نباید در زمان کابوس انجام دهید، این است که کودک را در هنگام کابوس بیدار نکنید. ممکن است آن‌ها شما را تشخیص ندهند و اگر سعی کنید آن‌ها را آرام کنید، بیشتر عصبانی شوند.
